Menemen ve Köyleri'ndeki Türk eserleri

Beylikler devrinde kurulmuş olan Menemen, İzmirʼin ilçelerinden biridir. Osmanlı döneminde gelişen kentin, özellikle, XVI. yüzyılda İzmir-Çanakkale kervan yolunun faal olması nedeniyle öneminin arttığı görülmektedir. Bugün Menemenʼdeki yapılar, XIV. yüzyıldan XX. yüzyıla kadar uzanan bir döneme ait olsa da, birçok yapının XVI. Yüzyılda inşa edildiği dikkati çeker. Çalışma konumuz olan Menemenʼde bugüne kadar ayrıntılı bir çalışma hazırlanmıştır. Yaptığımız arazi ve kütüphane çalışmaları sonucunda Menemenʼde 26 yapı saptadık. Bunlardan birçoğunun yapılan onarımlarla özgün niteliklerini yitirdikleri gördük. İncelemiş olduğumuz yapılarda inşa malzemesi olarak, kesme taş, kabayonu taş, moloz taş ve tuğla kullanılmıştır. İncelediğimiz yapılardan camilerde, ahşap tavanlı, ahşap tavanlı-ahşap destekli, tek kubbeli, çok birimli ve merkezi planlı örnekler görülmektedir. Bunun dışında, türbelerde sekizgen plan, sıbyan mektebi ve kütüphanede kare plan, bedesten ve sebilde dikdörtgen plan şeması uygulanmıştır. Menemenʼdeki tek han, iki katlı ve ortası avlulu planıyla tipik bir şehir-içi hanıdır. Kentin tek hamamı altıgen sıcaklık bölümü ile ilginç bir örnektir. İncelediğimiz çeşmelerin çoğu bir yapıya bitişiktir ve su depoları bulunmamaktadır. Menemen ve köylerindeki Türk-İslam yapıları Anadoluʼdaki örnekleriyle aynı gelişim çizgisi göstermektedir. Yapılar, gerek mimari gerekse süsleme özellikleri bakımından oldukça sade görünümlüdürler. Bunlarda süslemelerin genellikle dış cephelerde, mihraplarda, minberlerde, pencere ve girişlerin üst kesimlerinde ve kubbelerde toplandığı dikkati çekmektedir. Süsleme malzemesi olarak taş, tuğla, alçı ve ahşap kullanılmıştır. Yapılardan birçoğunun bugün işlevini sürdürdüğü görülmektedir. Bunların dışında terkedilmiş veya farklı amaçlarla kullanılan örnekler de bulunmaktadır. Amacımız Menemen ve köylerindeki yapıları ayrıntılı bir şekilde tanıtmak, Anadolu- Türk mimarisi içindeki yerini saptamak ve onların önemlerini vurgulamaktır.