Diyabetli hastalarda planlı eğitim programının sağlık inancına ve diyabet yöntemine etkisinin incelenmesi

Bu araştırma, diyabetli hastalarda uygulanan planlı eğitim programının sağlık inancına ve diyabet yönetimine etkisini incelemek amacıyla planlanmış, “girişim uygulanmayan kontrol grubu ile zaman dizisi” modelinde yarı deneysel bir araştırmadır. Araştırma Ekim 2005- Temmuz 2006 tarihleri arasında Türk Diyabet Cemiyeti Denizli Şubesiʼnde yeni kayıt yaptıran, araştırma kriterlerine uygun toplam 220 Tip 2 diyabetli, hasta evreninden, araştırmaya istekli 50 deney, 50 kontrol hastası olmak üzere toplam 100 hasta araştırmanın örneklemini oluşturmuştur. Araştırmada veri toplama araçları olarak “Diyabetli Hastaların Tanıtıcı Özelliklerini Belirleme Formu”, “Diyabet Hastalarında Sağlık İnanç Modeli Ölçeği”, “Diyabet hastalarında Diyabet Yönetimine İlişkin Öz-etkililik Ölçeği”, “Metabolik Kontrol İzlem Formu”, “Planlı Diyabet Eğitim Kitapçığı” kullanılmıştır. Her iki gruba ön izlemle birlikte toplam dört izlem yapılmıştır. Ön izlem sonrası deney grubuna planlı eğitim programı uygulanmıştır. Araştırmanın yapılabilmesi için Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Bilimsel Etik Kuruluʼndan ve araştırmanın yürütüldüğü kurumdan yazılı izin alınmıştır. Araştırma kapsamına alınan deney ve kontrol grupları arasında sosyo demografik özellikleri bakımından istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamış (p>0.05) her iki grubun homojen olduğu saptanmıştır. Deney ve kontrol grubundaki hastaların diyabet süresi, diyabetin tanısı, birinci derecede yakınlarında diyabet varlığı, tedavi tipi ve tedaviye uyum düzeylerine göre dağılımında aynı şekilde her iki grubun homojen olduğu saptanmıştır. Planlı eğitim programı öncesindeki ön izlemde deney ve kontrol grupları arasında hastalığa ilişkin sağlık inançları, öz-etkililik algıları ve metabolik kontrol değerlerinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık olmadığı saptanmıştır (p>0.05). İzlemlere göre deney grubu hastalarda son üç izlemde sağlık inanç puan ortalamalarında istatistiksel olarak anlamlı değişim olduğu (p<0.01), kontrol grubu hastalarda ise değişimin istatistiksel olarak anlamsız olduğu saptanmıştır (p>0.05). Deney grubu hastaların son üç izlemde öz-etkililik puan ortalamaları değişimi istatistiksel olarak anlamlı iken (p<0.01), kontrol grubu hastalarda istatistiksel olarak anlamsızdır (p>0.01). İzlemlere göre metabolik kontrol değerlerindeki değişimler incelendiğinde; AKŞ, TKŞ, HbA1c, sistolik ve diastolik kan basıncı değerlerinde izlemlere göre istatistiksel olarak iki grup arasında anlamlı bir fark saptanırken (p<0.01), Trigliserid, HDL, Total kolesterol ve BKİʼsi değerlerinde istatistiksel olarak anlamlı bir fark olmadığı belirlenmiştir (p>0.01). AKŞ değerinde deney grubunda izlemlere göre azalma görülmüş kontrol grubu hastalarda ise son izlemde artmıştır. İzlemlere göre deney grubu hastalarda TKŞ değerinde azalma görülmüş, kontrol grubu hastalarda artış olduğu gözlense de bu artışın istatistiksel olarak anlamsız olduğu saptanmıştır. Deney grubunda HbA1c değerinde her bir izlemde azalma görülmüş, kontrol grubu hastalarda ise her bir izlemde bu değer artmıştır. Deney grubu hastalarda sağlık inançları ile öz-etkililik puan ortalaması arasında yüksek derecede korelasyon olduğu belirlenmiştir (p<0.01). Eğitimi yüksek olan, tedavi ve diyete uyumu iyi olan, kan şekeri ölçümü ve egzersiz yapan hastaların sağlık inanç puan ortalamaları ve özetkililik puan ortalamalarının daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Hastaların cinsiyeti ile HbA1c değeri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğu saptanmış (p<0.05), erkek hastaların metabolik kontrol değerlerinin kadınlara göre daha düşük olduğu belirlenmiştir.