Besleyen mi, öldüren mi: türk mitik tasavvurunda anne arketipinin antropomorfik görünümleri
Küçük Resim Yok
Tarih
2014
Yazarlar
Dergi Başlığı
Dergi ISSN
Cilt Başlığı
Yayıncı
Erişim Hakkı
info:eu-repo/semantics/openAccess
Özet
Arketipler, toplumun ortak kültürel ürünleri ve ortak bilinçdışının yansıması olan halk bilgisi ürünlerinde karşımıza çıkar. En çok sözü edilen arketipler persona, anima, animus, gölge, kendilik, ihtiyar bilge adam, aşama ve anne arketipleridir. “Anne arketipi” ve onun bir parçası olan “yüce ana” veya “büyük ana” imgesi; yaratılışı, varoluşun anlamını ve evreni anlamak için ilk basamak işlevine sahiptir ve bu işlev; hem annenin “ilk imge” olmasıyla hem de anne ve bebek arasındaki ilişkiyle ilgilidir. Bebek, yetişkinlikte kuracağı ilişkilerin temellerini de annesiyle ilişkisinin ilk birkaç ayında oluşturur. Doğum ve bebeklik aşamalarında annenin varlığına bağımlı olan insan, bu durumun farkındadır. Bu ilişki, sadece insanın pratik yaşamına dayalı olmanın ötesinde, çok derinlere kök salan kozmolojik bir kavrayışın da temel formunu oluşturur. Türk mitik tasavvurundaki anne arketipi; geyik, yılan, kayın ağacı, güneş, ay ve mağara gibi pek çok imgeyle bağlantılıdır. Bununla birlikte arketipin, insan, özellikle de kadın bedenindeki antropomorfik görünümleri de söz konusudur. Anne arketipinin Türk mitolojisindeki antropomorfik görünümleri, olumlu ve olumsuz özellikleri bakımından farklılık göstermektedir. Ak Ene, Umay ve Od Ene, Ayısıt, Ana Maygıl, Ak Kızlar olumlu; Alkarısı, Albastı, Yalmavuz, Kara Kızlar, Cadı, Kocakarı vb. ise olumsuz özelliklere sahiptir. Makalede öncelikle “ortak (kolektif) bilinçdışı”, “arketip” ve “anne arketipi” kavramları açıklanmış, anne arketipinin antropomorfik görünümleri hakkında bilgi verilmiştir. Söz konusu görünümlerin olumlu ve olumsuz özellikleri değerlendirilerek imge ile tiplerin ilişkisi ve dönüşümü çözümlenmiştir. Anne ve varoluşun yansıması niteliğindeki anne arketipinin olumsuz özelliklere sahip tiplerinin demonlaşmasıyla, yani insanüstü güçlerin insana yansıtılmasıyla bir ve bütün özelliklerinin parçalanması ve anne arketipi dışında algılanması söz konusudur. Alkarısı ve cadı gibi demonik tipler, anne arketipi çerçevesinde ele alınarak, bu tiplerin, dolayısıyla arketipin iyi ve kötü özelliklerinin bütünlüğü ortaya konmaya çalışılmıştır. Türk mitolojisindeki anne arketipinin bütüncül bir şekilde ele alınması; varoluş süreci ile ilgili bilgi ve birikimin değerlendirilmesinin yanı sıra varlık, yokluk, varoluş, yaşam ve ölüm gibi kavramların Türk kültürü ve felsefesindeki yeri ve anlamının çözümlenmesine bir katkı sağlayacaktır.
Archetypes appear in folklore products which are common cultural products of one society and reflection of common unconscious. the most mentioned archetypes are persona, anima, animus, sha- dow, self, old wise man, hero (stage) and mother (Great Mother). “Mother (Great Mother) archetype” has function of the first step to understanding meaning of creation, existence and Cosmos. This charac- teristic is a reflection of the relationship between mother and new born child. It is possible to say that the main positive and negative characteristics of mother archetype in Turkish mythology could be seen in different types. While Ak Ene, Umay and Od Ene types have positive, Alkarısı, Albastı, Yalmavuz, witch, Kocakarı etc. types have negative characteristics. in this study, the examples of mother (Great Mother) archetype in Turkish mythology will be analyzed and its manifestations in Turkish culture will be determined. Also, the characteristics of mother archetype in Turkish mythology will provide our evaluation of knowledge and experience of process of existence.
Archetypes appear in folklore products which are common cultural products of one society and reflection of common unconscious. the most mentioned archetypes are persona, anima, animus, sha- dow, self, old wise man, hero (stage) and mother (Great Mother). “Mother (Great Mother) archetype” has function of the first step to understanding meaning of creation, existence and Cosmos. This charac- teristic is a reflection of the relationship between mother and new born child. It is possible to say that the main positive and negative characteristics of mother archetype in Turkish mythology could be seen in different types. While Ak Ene, Umay and Od Ene types have positive, Alkarısı, Albastı, Yalmavuz, witch, Kocakarı etc. types have negative characteristics. in this study, the examples of mother (Great Mother) archetype in Turkish mythology will be analyzed and its manifestations in Turkish culture will be determined. Also, the characteristics of mother archetype in Turkish mythology will provide our evaluation of knowledge and experience of process of existence.
Açıklama
Anahtar Kelimeler
Folklor
Kaynak
Milli Folklor Dergisi
WoS Q Değeri
Scopus Q Değeri
Cilt
13
Sayı
103
