Türk halk danslarında köçeklik geleneği

Köçeklik geleneği geçmişten günümüze kadar devam etmiş, tarihsel gelişimi içinde çeşitli değişikliklere uğramış, Türk kültürü içinde halen varlığını sürdürmektedir. Genel bir tanımlamayla erkeklerin kadın kılığında dans etmesi anlamına gelen köçeklik değişik zamanlarda birçok uygarlık içerisinde, aynı ya da benzer biçimde yer almıştır. Günümüzde köçeklik Türkiye'nin batı Karadeniz ve İç Anadolu bölgelerinde devam etmektedir. Bununla birlikte, köçeklik uzun bir imparatorluk dönemi sürdürmüş olan Osmanlı döneminin vazgeçilmez eğlence unsurları arasında yer almıştır. Osmanlı eğlence hayatı içerisinde köçekler, sarayda düzenlenen eğlenceler ve padişah düğünlerinde, meyhane ve kıraathanelerde yapılan toplantılarda, mesire yerlerindeki halk eğlencelerinde, ortaoyunları gösterilerinde yer almıştır. Osmanlı döneminde şenlikler büyük önem taşımıştır. Padişahın ve halkın bir arada eğlendiği bu şenliklerde başta Köçekler olmak üzere; Hokkabazlar, Canbazlar, Kasebazlar, Meddahlar, Tulumcular, Müzisyenler, Soytarılar, Akrobatlar, Hayvan Oynatıcıları, Güreşçiler gibi çeşitli gösteri grupları yer almıştır. Bu döneme ait etkinlikleri anlatan en iyi kaynak Vehbi'nin Surname'sidir. Osmanlı döneminde köçekler, çengilik yapan kadınlar tarafından, küçük yaşta meşkhane adı verilen yerlerde eğitirlerdi. Genellikle Yahudi, Ermeni, Rum çocuklardan seçilen köçekler, kadın gibi dans etmeyi öğrenirdi. Bunu yanında çingene ve Müslüman çocukların da köçeklik yaptığı bilgilerine rastlanmaktadır. İslamiyet'in kabulünden sonra erkek ve kadının aynı ortamda eğlenmesi yasaklanmış, köçekler erkek toplantılarının en popüler eğlencesi olmuştur. Köçekler kol takımı anlayışıyla çalışmıştır. Kol takımında köçekler ve müzisyenler yer alır. Her kol takımının kol başı adı verilen lideri vardır. Kol takımları bu liderin adıyla bilinir. Sözgelimi; Cevahir Kolu, Müslüm Kolu gibi. Bir eğlencede köçek takımı isteyen kişiler bu takımları bulunduğu han ya da kahvehane gibi yerlerden temin ederlerdi. Köçek danslarına Köçekçe adı verilen müzikler eşlik ederdi. Köçekçeler birbirine aranağmelerle bağlanan fasıl şeklinde seslendirilen, günümüzde de kullanılmakta olan bir türdür. Köçekler, kimi zaman yavaş kimi zaman hızlı tempoda olan bu müziklere göre dans ederlerdi. Osmanlı'da köçeklik 15.yy'da Sultan Mahmut döneminde yasaklanmıştır. Bu yasaklama sonucu köçeklik yapanların bir kısmının Mısır'a, bir kısmının da Anadolu'ya kaçtığı ancak gittikleri yerlerde gizlice köçeklik yapmaya devam ettikleri düşünülmektedir. Günümüzde ise, köçeklik eski yaygınlığını kaybetmiş ancak halen sürmekte olan bir gelenektir. Özellikle Kastamonu, Bolu, Zonguldak, Sinop, Kırşehir illeri ve ilçelerinde devam etmekte olan köçeklik babadan oğula usta çırak ilişkisiyle sürdürülen bir meslektir. Bu bölgelerdeki köçeklik geleneğinde her köçek aynı zamanda iyi bir müzisyendir. Köçeklik yapmayı bırakan kişi mesleğini müzisyen olarak sürdürür. Aynı bölgede yaşayan küçük aileleri, ayrı köy ya da ilçede yaşıyor olmalarına rağmen, birbirlerini tanırlar, düğün ve festival mevsiminin yoğun olduğu dönemde, ihtiyaç dahilinde birbirlerine destek olurlar. Osmanlı'daki kol veya takım anlayışı günümüzde de vardır. "Ekip" ya da "Takım" adıyla bilinen bu gruplar köçekler ve müzisyenlerden oluşur. Her takım genellikle 6-8 kişidir. Köçekler fırfırlı etek, gömlek ve yelek giyerek dans ederler. Hareketlerinde omuz titretme, gerdan kırma, göbek oynatma, kalça kıvırma gibi hareketler bulunur. Mutlaka parmak zili kullanılır, müzikler ise çoğunlukla çiftetelli ve yöreye ait aynı tartımlı ya da ritimsel özelliğe sahip türkülerden oluşur.