Algol türü örten çift yıldızlarda kütle aktarımı
Yükleniyor...
Dosyalar
Tarih
2005
Yazarlar
Dergi Başlığı
Dergi ISSN
Cilt Başlığı
Yayıncı
Ege Üniversitesi
Erişim Hakkı
info:eu-repo/semantics/openAccess
Özet
Bu tezde Algol türü örten çift yıldızlar olan S Equ ve KO Aqlʼnın kütle aktarım özellikleri incelenmiştir. 2003-2004 yıllarında yapılan tayfsal gözlemler ve analizleri çalışmanın temelini oluşturmaktadır. Bunun yanında, bu iki dizge ile birlikte AB Casʼın O-C analizi yapılarak, yörünge dönemi değişimleri ve nedenleri üzerinde durulmuştur. S Equ, KO Aql ve AB Casʼın O-C değişimlerinin tümünün aynı karaktere sahip olduğu görülmüştür. Üç dizge de, parabolik ve çevrimsel veya dönemli değişimi birlikte göstermektedir. Korunumlu kütle aktarımı varsayımıyla üç dizge için de kütle aktarım oranları hesaplanmış ve KO Aqlʼnın en yüksek aktarım oranına sahip olduğu belirlenmiştir. Ayrıca, S Equ ve KO Aql için, çevrimsel değişimlerin nedeni olarak soğuk bileşenlerinin manyetik etkinliği önerilmekte olup bu tayf verisinde görülen Hα salması ile de desteklenmektedir. AB Cas için ise çevrimsel değişimin, soğuk bileşenin manyetik etkinliği yanında, olası bir üçüncü cismin varlığından da kaynaklanabileceği belirtilmiştir. S Equ ve KO Aqlʼnın soğuk bileşenlerinin ilk kez dikine hız değişimleri belirlenerek, dizgelere ilişkin duyarlı ilk yörünge çözümleri yapılmış ve bileşenlerin salt öğeleri belirlenmiştir. Algollerde kütle aktarımının belirteçlerinden olan sıcak bileşenlerin dönme hızları, tayf verisi kullanılarak S Equ ve KO Aql için belirlenmiş ve her iki dizgenin de baş bileşenlerinin eş-dönme değerlerine göre %30 daha hızlı döndükleri ortaya çıkarılmıştır. Bu sonuç, kütle aktarımı sonucunda S Equ ve KO Aqlʼnın baş bileşenleri etrafında madde toplanmasının kanıtıdır. Bu iki dizgenin Hα ve H{461} fark tayfları, kütle aktarımı ve toplanmasına ilişkin önemli kanıtlar sunmuştur. Her iki sistemde de, özellikle birinci tutulma öncesi ve sonra güçlü soğurmalarla karşılaşılmıştır. Bu soğurma özelliğinin dikine hız değerlerinin genellikle baş bileşenlerle uyumlu olması, madde toplanmasının, akan maddenin alıcı yıldızla çarpıştığı bölge veya yakınında olduğunu göstermektedir. KO Aqlʼnın soğurma yapısına ilişkin EW değerlerinin evreye göre değişimi, bu dizgede çok yoğun ve geniş evre aralığına yayılmış toplanma olduğunu göstermektedir. Ayrıca, S Equʼnun tayf verisinde tutulmalar dışında genellikle iki pikli salma yapısı ile karşılaşılmıştır. Bu yapılardan birinin dikine hız değişimi soğuk bileşenle uyumlu olup, soğuk bileşenin manyetik etkinliğinden kaynaklanabileceği önerilmiştir. Diğer salma yapısı ise, farklı dikine hız değişimi göstermekle birlikte, kaynağının, dizgenin kütle merkezi ile soğuk bileşen arasında akan madde olduğu sonucuna varılmıştır. KO Aqlʼda görülen salma yapısının dikine hız değişimi de, soğuk bileşeninki ile benzerlik göstermekte olup yoldaş bileşenin manyetik aktivitesinden kaynaklanabileceği önerilmiştir.
Açıklama
Anahtar Kelimeler
Örten çift yıldızlar, Algoller, kütle aktarımı, S Equ, KO Aql, AB Cas., Eclipsing binaries, Algols, mass transfer, S Equ, KO Aql, AB Cas., Astronomi ve Uzay Bilimleri A.B.D.
