00093 numaralı Anadolu vilayeti yaya ve müsellem defteri:

Osmanlı Devleti'nin ilk düzenli askeri teşkilatını oluşturan yaya ve müsellemler, özellikle Kuruluş döneminde üstlendikleri mühim vazifelerde ön planda yer almış, bulundukları bölgede yürüttükleri tarımsal faaliyetlerle de iktisadî gelişime katkı sağlamışlardır. Çalışmamızda söz konusu teşkilatın tahririyle ilgili defterlerden zamanımıza kadar ulaşan ve en eski tarihli olanlarından birini neşrediyoruz. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Muallim Cevdet Yazmaları arasında muhafaza edilen bu defter, Fatih Mehmed'in saltanat yıllarında düzenlenmiş, üç ayrı defterin bir araya getirilmesinden müteşekkildir. Birincisi, 1457 yılında hazırlanmış olup, Anadolu Eyâleti'nin merkez sancağı Kütahya müsellemlerini ihtiva etmektedir. 1462 yılına tarihlenen ikincisinde; eyaletin muhtelif bölgelerindeki canbazlar ile Karahisar-ı Sahib (Afyonkarahisar) Sancağı'ndaki müsellemler kaydedilmiştir. Üçüncüsü ise Aydın Sancağı'ndaki Ortasiyye, Arpaz, Bozdoğan, Güzelhisar, Ayasuluğ, Tire, Birgi, Kelesovası ve İzmir piyadelerine aittir. Çalışma, yaya ve müsellem teşkilatıyla ilgili günümüzde mevcut olan en eski tarihli belgeleri yansıtması açısından değerlidir. Özellikle askerî tarih yönüyle hem teşkilat yapısının daha iyi tahlil edilebilmesi hem de günümüz Batı Anadolu toprakları üzerindeki sosyal ve iktisadî hayata yönelik araştırmalarda bu çalışma temel kaynak olarak değerlendirilebilecektir. Ayrıca bölgenin tarihi coğrafyasıyla ilgili çalışmalarda özellikle toponimlerin tespitine sağlayacağı katkı şüphesizdir. Diğer yandan defterdeki veriler demografik araştırmalarda da kullanılabilecektir.;Fatih Mehmed, Piyâde, Müsellem, Canbaz, Kütahya, Karahisar-ı Sahib, Aydın.;Fatih Mehmed, Piyâde, Müsellem, Canbaz, Kütahya, Karahisar-ı Sahib, Aydın.