Gambiya'da Afrika Hayvan Tripanosomozisi hastalığından etkilenen bölgelerde Tripanosom yaygınlığı, inek sütü bileşimi ve sığır yetiştiricilerinin üretim uygulamaları

Gambiya'da doğal otlatmaya dayalı olarak yetiştirilen sığırlar ile ilgili bu tezde, Afrika Hayvan Tripanosomozisi (AHT) hastalığının çeşitli yönleri çoklu yaklaşımlarla incelenmiştir. Tezin ilk aşamasında, 1980'den 2018'e kadar Gambiya'da AHT ile ilgili yapılan yayınların sistematik derlemesi ve meta-analizi yapılmıştır. İkinci aşamada, yarı yapılandırılmış anket formlarıyla nitel ve nicel veri toplamayı içeren bir anket gerçekleştirilmiştir. Üçüncü aşamada, Gambiya'nın altı hayvancılık bölgesinin beşinde olmak üzere hem yağmurlu hem erken kurak mevsimde her iki cinsiyetten sığırlardan 921 kan örneği ve 233 inekten süt örneği eş zamanlı olarak alınmıştır. Örnek alınan her hayvanın anemik durumu, laboratuvarda ölçülen ve kandaki kırmızı kan hücrelerinin (eritrositler) hacmini ifade eden paketlenmiş hücre hacmi (PHH) vasıtasıyla belirlenmiştir. Kan örnekleri daha sonra mikroskopi (buffy coat tekniği - BCT) ve moleküler yöntemler (hem gerçek zamanlı hem geleneksel polimeraz zincir reaksiyonu - PZR) ile analiz edilmiştir. Her süt örneği ultrasonik bir süt analiz cihazı ile aşağıdaki 10 parametreyi belirlemek üzere üç tekrarlı olarak analiz edilmiştir: kuru madde - KM (%), yağ (%), yağsız kuru madde - YKM (%), protein (%), laktoz (%), tuzlar (mineraller) (%), elektrik iletkenliği (mS/cm), su içeriği (%), yoğunluk (kg/m3) ve donma noktası (oC). Daha sonra süt verileri, IBM SPSS istatistik programında GLM Univariate prosedürü (tek bağımlı değişkenli genel doğrusal model) kullanılarak derinlemesine incelenmiştir. Modelde yedi faktörün (örnek alma bölgesi, ineğin yaşı, ineğin PHH değeri, kıl örtüsü rengi, günlük sağım sayısı, ineği besleme şekli ve süt örneği alma mevsimi) etkisi incelenmiştir. Tahminlenen Marjinal Ortalamalara (TMO) dayalı ikili karşılaştırmalar, asgari önemli fark seçeneği kullanılarak gerçekleştirilmiştir. Meta-analizde, BCT ile teşhise dayalı olarak Gambiya'daki sığırlarda (N'Dama ırkı) havuzlanmış tripanosomozis prevalansı %5.2 (%95 GA: 4.0 - 6.4) düzeyinde bulunmuştur. BCT kullanılarak mikroskopi ile kan örneklerinin teşhisi sonucunda tripanosomozis prevalansı ise %2.5 (%95 GA: 1.5 - 3.5) olarak belirlenmiştir. Tripanosomozis prevalansının erkeklerde (%5.1; GA: 2.3 - 7.9) dişi sığırlara göre (%1.6; GA: 0.7 - 2.6) çok daha yüksek olduğu görülmüştür. Yağmurlu ve erken kurak mevsimlerde tripanosomozis prevalansı sırasıyla %2.7 (GA: 1.2 - 4.2) ve %2.3 (GA: 1.0 - 3.7) olarak belirlenmiştir. Mikroskopi yöntemine dayalı sonuçlar, mevsim dikkate alınmadığı takdirde, T. congolense ve T. vivax varlığının hemen hemen aynı oranda olduğunu göstermektedir. Hem BCT hem PZR (gerçek zamanlı ve geleneksel PZR) ile T. brucei için sıfır prevalans belirlenmiş, ancak T. congolense ve T. vivax için PZR sonuçları ikna edici görünmemiştir. Anket çalışmasına katılanların neredeyse tamamı (%97.4) laktasyondaki ineklerin AHT hastalığından etkilenebileceğini belirtmiş ve çeçe sineği AHT için en çok bahsedilen (%92) vektör olmuştur. Katılımcıların dörtte üçünden biraz fazlası (%75.8), üç defadan fazla buzağılayan yaşlı inekleri AHT hastalığına en duyarlı dişi sığırlar olarak belirtmiştir. Katılımcıların %85.2'si tarafından bildirildiği üzere, bir yıl içinde ineklerini AHT için tedavi ettikleri sabit bir sayı olmadığı görülmüştür. AHT hastalığının süt üzerindeki en çok bildirilen etkisi süt miktarında azalma idi (katılımcıların %91.7'si). İncelenen süt parametrelerinin varyasyon katsayısı bakımından, en yüksek değişkenlik bileşenler içinde %43.29 ile yağda, fiziksel özellikler içinde %13.46 ile elektrik iletkenliğinde gözlenmiştir. Süt bileşenleri içinde en az değişkenlik %8.21, %8.36 ve %8.78 ile sırasıyla YKM, protein ve laktozda görülmüştür. Fiziksel özellikler için en az değişkenlik %0.22 ile yoğunlukta gözlenmiştir. KM, yağ, YKM, protein, laktoz, tuzlar, iletkenlik, donma noktası ve yoğunluk için TMO sırasıyla %14.75 ± 0.48, %5.70 ± 0.39, %9.05 ± 0.12, %3.31 ± 0.04, %4.95 ± 0.07, %0.75 ± 0.01, 3.57 ± 0.07 mS/cm, -0.599 ± 0.010 °C ve 1030.73 ± 0.35 kg/m3 olarak bulunmuştur. İneklerin yaşının YKM, protein, tuzlar, yoğunluk ve donma noktası üzerinde, mevsimin yağ üzerinde, PHH değerinin yoğunluk üzerinde ve örnek alma bölgesi ile günlük sağım sayısının elektrik iletkenliğe üzerinde istatistiki olarak önemli etkisi (P < 0.05) belirlenmiştir. İncelenen yedi faktörün hiçbiri KM ve laktoz üzerinde istatistiki olarak önemli bir etkiye sahip değildi (P > 0.05). N'Dama ırkı ineklerin sütünün yüksek yağ içeriği ve biraz yüksek laktoz içeriği bakımından uluslararası ırklara göre spesifik bir besin kalitesine sahip olduğu aşikârdır. Çalışmada, birçok açıdan AHT prevalansı ve veterinerlik ve süt üretim programları planlanmadan önce çiftçilerin belirli faktörlere göre analiz edilmesi ihtiyacı tartışılmıştır. Bu tezin çeşitli aşamalarından elde edilen bilgiler, ülkede AHT tehdidinin hala var olduğunu ve hastalığın göz ardı edilmemesi gerektiğini işaret etmektedir.;Tripanosomozis, prevalans, sığır, kan teşhisi, süt analizi.;Trypanosomosis, prevalence, cattle, blood diagnosis, milk analysis.