Anadolu'da Selçuklu döneminde dikine planlı camiler

Şahin, Mustafa Kemal

Anadolu'da Selçuklu döneminde dikine planlı camiler

dc.contributor.advisor	Kuyulu Ersoy, İnci
dc.contributor.author	Şahin, Mustafa Kemal
dc.date.accessioned	2016-03-17T11:29:15Z
dc.date.available	2016-03-17T11:29:15Z
dc.date.issued	2004
dc.department	Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü	en_US
dc.description.abstract	Anadoluʼda Selçuklu döneminde “Dikine Planlı Camiler” grubu içerisinde incelediğimiz yapılar plan, mimari ve süsleme özellikleri bakımından farklılık ve gelişim göstermektedirler. Sahınlar mihrap duvarına dik uzanmaktadır. Plan özellikleri bakımından; üç, beş, yedi, dokuz ve onbir sahınlı olarak düzenlenmişlerdir. Üç Sahınlılar; Ani Menuçehr Camisi, Divriği Kale Camisi, Bayburt Ulu Camisi,Harput Alacalı Camisi, Kayseri Kölük Camisi, Niğde Alaeddin Camisi, Amasya Burmalı Minare Camisi, Kırşehir Lala (Lale) Camisi, Mazgirt Elti Hatun Camisi, Bünyan Ulu Camisi, Amasya Gökmedrese Camisi, Ayaş Ulu Camisi, Gülşehir Kızılkaya Köyü Camisiʼdir. Beş Sahınlı Olanlar; Niksar Ulu Camisi, Kayseri Ulu Camisi, Kayseri Hacı Kılıç Camisi, Divriği Ulu Camisi, E. Develi Ulu Camisi, Ankara Arslanhane Camisi. Yedi Sahınlılar; Erzurum Ulu Camisi, Akşehir Ulu Camisi, Kayseri Huand (Mahperi) Hatun Camisi, Konya Sahip Ata Camisi, Beyşehir Eşrefoğlu Camisi. Dokuz Sahınlı olarak Afyon Ulu Camisi ve Onbir Sahınlı olarak ta Sivas Ulu Camisiʼni belirtebiliriz. Taşıyıcı olarak paye ve sütun kullanılmıştır. Kare, dikdörtgen, L şekilli, T şekilli ve haç biçimli payelere rastlanılmaktadır. Kare şeklinde olanlar daha çok tercih edilmiş ve bunların büyük kısmı taştan inşa edilmişlerdir. Sütunlarda silindirik ve çokgen biçimliler kullanılmış, bunlar içerisinde de büyük oranı silindirik olanlar ve ahşaptan yapılanlar oluşturmaktadır. Özellikle ahşap destekli camilerde bu oranın yükseldiği izlenebilmektedir. Kayseri Ulu, Akşehir Ulu ve Ankara Arslanhane camilerinde devşirme sütun ve başlıklarının görülmesi yerel özellikleride yansıtmaktadır. Üst örtü elemanlarına geçişi sağlayan kemerlerde sivri kemer yoğundur. Ani Menuçehr Camisiʼnde yuvarlak kemere rastlamamız yine bölgesel özelliktir. Malzeme olarakta taş daha çok ağırlıktadır. İncelediğimiz camilerde mihrap önü kubbesi özellikle vurgulanmıştır. 16 örnekte bunu izleyebiliyoruz. Mihrap önü kubbesi dışında önemli bir özellikte orta açıklık uygulamasıdır. Mihrap önü kubbesi ve orta açıklık uygulaması incelediğimiz camilerin çoğunda görülen önemli özelliklerdendir. Üst örtü düzeninde çoğunlukla karşılaştığımız tonozun değişik biçimleri denenmiştir. Beşik tonoz ağırlığı oluşturken, çapraz, aynalı çapraz, yarım tekne, yıldız ve yıldızlı haç tonozda bulunmaktadır. Mukarnas Tepelikli Örtünün görülmesi yerel ve yerli hıristiyan mimarisinin etkilerini yansıtmaktadır. Sivas Ulu, Harput Alacalı, Kayseri Ulu, Bayburt Ulu, Akşehir Ulu, Bünyan Ulu Konya Sahip Ata, Afyon Ulu, Ankara Arslanhane, BeyşehirEşrefoğlu ve Ayaş Ulu camilerinde düz ahşap tavanlıdır. Konya Sahip Ata Camisi, Afyon Ulu Camisi, Ankara Arslanhane Camisi, Beyşehir Eşrefoğlu Camisi ve Ayaş Ulu Camileri ahşap destekli ve tavanlı olarak ayrı bir grup oluşturmaktadırlar. Cephe düzenlemeleri içerisinde ana cephede çoğunlukla kesme taş malzeme kullanılırken, diğer cephelerde daha düşük derecede sayılabilecek moloz taş ya da kaba yonu taş tercih edilmiştir. Ana cephede ya da önyüz kompozisyonunu oluşturan unsurların başında taçkapılar gelmektedir. Eyvan türü, mukarnas kavsaralı ve kural dışı olarak sınıflayabiliriz. Minareler cephe düzenlemeleri içerisinde önemli yer tutmaktadır. Çoğunlukla köşelere ve batı cephesine yerleştirilmişlerdir. Cephe mimarisinde pencerelerde önemli yer tutmaktadır. Mahfiller cami içerisinde ayrıca önem taşırlar. Ne yazık ki incelediğimiz camilerde sağlam olarak günümüze gelebilen örnekleri çok azdır. Mihraplar mihrap duvarından taşıntı yapıp- yapmadıklarına göre gruplanabilmektedir. Genellikle mihraplar taştan inşa edilmişlerdir. Fakat çini ve alçıdan olanları da bulunmaktadır. İncelediğimiz dönem içerisinde camilerde; taş, tuğla, ahşap, devşirme malzeme, alçı, çini, sırlı tuğla gibi malzemelerin kullanılması malzeme bakımından zenginliği göstermektedir.Taş, tuğla, çini, alçı, ahşap ve kalem işi şeklinde bezemeler dönem sanatının belirleyici olan diğer yönlerindendir. Yapılar üzerinde süsleme özelliğinin yanısıra belge özelliği taşıyan yazıtlarda yapı yaptırıcıları ve sanatçıları hakkında bilgi sahibi oluyoruz. Anadoluʼda Selçuklu sanatının oluşumda Anadolu dışında çeşitli sanat çevrelerinin etkileri vardır. Etki ve etkileme olayı kaçınılmazdır. Fakat çalışmamızda da görülebileceği gibi sanatın her alanında Anadolu Selçukları değişik arayışlar ve denemeler içerisinde bulunmuşlardır. Yapıtlarını, var olanlarıda yeni bir anlayışla yorumlayıp kendilerine özgü sanatsal anlayışlar içerisinde ortaya koymuşlardır. Yapılarını programlar içerisinde gerçekleştirmişlerdir. Yani bir anlamda “Anadoluʼda Selçuklu Dönemi Sanatı” diyebileceğimiz bir sanatın oluşumunu sağlamışlardır.	en_US
dc.identifier.uri	https://hdl.handle.net/11454/1727
dc.language.iso	tr	en_US
dc.publisher	Ege Üniversitesi	en_US
dc.relation.publicationcategory	Tez	en_US
dc.rights	info:eu-repo/semantics/openAccess	en_US
dc.subject	Anadolu, Selçuklu, camiler	en_US
dc.subject	Anatolian, Seljuk, mesques	en_US
dc.subject	Sanat Tarihi A.B.D.	en_US
dc.title	Anadolu'da Selçuklu döneminde dikine planlı camiler	en_US
dc.title.alternative	Anadolu Selçuklu Devleti'nin yıkılışına kadar	en_US
dc.type	Doctoral Thesis	en_US