SSCB döneminde Azerbaycan toponimik sisteminde rusça kökenli toponimlerin dil incelemesi

Basit Öğe Kaydı
dc.contributor.advisorŞahin, İbrahim
dc.contributor.authorKarimova, Gülsüm
dc.date.accessioned2025-04-08T05:59:14Z
dc.date.available2025-04-08T05:59:14Z
dc.date.issued2024
dc.departmentEge Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Lehçeleri Ana Bilim Dalı
dc.description.abstractAdbilim terimi özel alanlarla ilgili sözcüklerin yapısı, kökeni, kaynağı ve oluşumunda etkili olan geleneği belirlemeyi esas alan bir dilbilim alanıdır. Çalışmanın malzemesini Azerbaycan'ın 71 yıllık SSCB döneminde mevcut olan Rusça yeradları oluşturmaktadır. Tez, Giriş kısmı, 4 bölüm ve Sonuçtan oluşmaktadır. Giriş kısmında Rusların, özellikle de Sovyet döneminin Azerbaycan'a etkilerinden, tezin amacı, yöntem ve sınırlılığından bahsedilmiş, literatür özeti verilmiştir. Birinci bölümde toponimlerin stratigrafik incelemesi yapılmış, toponimlerin ideolojik açıdan öneminden ve SSCB etkisi ve Rus dilinin toponimlere etkisinden bahsedilmiştir. İdeolojinin ve Rusçanın yayılmasında toponimlerin etkili bir şekilde kullanıldığı görülmektedir. Çarlık Rusya döneminde, Ruslar farklı illere ve köylere yerleştirilerek buralara Rusça adlar verilmiş, bu durum Rus kültürünün ve dilinin yerleşmesine katkı sağlamıştır. SSCB döneminde ise, Türk kökenli yer adları değiştirilerek, bu bölgelerde Rusça adlar kullanılmaya başlanmıştır. Bu süreç hem ideolojik amaçlara hizmet etmiş hem de Rusçanın hâkimiyetini pekiştirmiştir. İkinci bölümde, derlenen malzeme, toponimlerin tür sınıflandırması esasında oykonim, oronim, hidronim, horonim, drimonim, dromonim, agronim, ekklezionim ve dokuzuncu alt başlık olarak urbonimler şeklinde sınıflandırılmıştır. Oykonimler, özellikle de köyadlarının ve urbonimlerin çoğunluk teşkil ettiği görülmektedir. Sovyetizmlerin, yani isim-baba adı-soyisim modelinin etkisi, burada daha belirgindir. Üçüncü bölümde, toponimlerin leksik-semantik sınıflandırması başlığı altında adların anlamları ve verilme veya değiştirilme nedenleri tespit edilmiştir. Bu bölümde antropotoponimler ve topotoponimler çoğunluk teşkil etmektedir. Coğrafi nesnelerin görünüm ve yapısına bağlı yeradları da genellikle arazinin özelliğinin Rusça tercümesinden oluşmuştur. Anlamı ya da veriliş sebebi tespit edilemeyen yeradları da bu bölümde kendine yer bulmuştur. Dördüncü bölümde, malzeme toponimlerin gramer sınıflandırması esasında incelenerek basit, türemiş ve birleşik yapıda oluşanlar ve fonetik açıdan değişkenlik gösterenler olarak sınıflandırılmıştır. Türemiş yeradlarının oluşmasında çoğunluk teşkil eden ekler ve birleşik yapıdaki yeradlarında kullanım sıklığı iii yüksek olan sözler belirlenerek aynı zamanda Rusça eklerin Türkiye Türkçesi gramerindeki karşılığı verilmiştir. Yapılan incelemeler sonucunda, Sovyetler Birliği döneminde, Azerbaycan'da ortaya çıkan Rusça toponimlerin oluşumunda etkili olan etkenler, bunların oluşturulmasında benimsenen ilkeler belirlenmiş, sınıflandırma sonuçları grafiklerle gösterilmiştir. Değiştirilen yeradlarının günümüzdeki durumları belirlenmiştir. Onomastik ve özellikle Toponimi alanında Azerbaycan dilciliği yaklaşık yüz yıldır önemli mesafeler almasına rağmen bugüne kadar Azerbaycan toponimik sisteminde Rus ve Rusça etkisi, araştırmacıların dikkatini çekmemiştir ya da siyasi kaygılar sebebiyle araştırmacılar bu konunun peşine düşmemişlerdir. Azerbaycan'daki Ermenice kökenli yeradları, yine herhangi bir ilin toponimleri, Bakü'deki ilçelerin urbonimleri gibi konular içerisinde SSCB etkisine ilişkin bilgiler bulunsa da bir bütün olarak Azerbaycan toponimlerindeki Rusça etkisi ilk kez bu çalışmada ele alınmıştır.
dc.identifier.urihttps://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/TezGoster?key=E_eEUHQic_C-LvhxNQn1Wwug2U8iOOUr9wslp7cP7NX45yNWHIihqsT6p8QYc1KD
dc.identifier.urihttps://hdl.handle.net/11454/117025
dc.identifier.yoktezid914643
dc.language.isotr
dc.publisherEge Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
dc.relation.publicationcategoryTez
dc.rightsinfo:eu-repo/semantics/openAccess
dc.subjectSovyetler Birliği
dc.subjectAzerbaycan
dc.subjectToponim
dc.subjectRus.
dc.subjectSoviet Union
dc.subjectAzerbaijan
dc.subjectToponym
dc.subjectRussian.
dc.titleSSCB döneminde Azerbaycan toponimik sisteminde rusça kökenli toponimlerin dil incelemesi
dc.typeMaster Thesis

Dosyalar

Lisans paketi
Listeleniyor 1 - 1 / 1
Küçük Resim Yok
İsim:
license.txt
Boyut:
1.17 KB
Biçim:
Item-specific license agreed upon to submission
Açıklama:
İndir

Koleksiyon

Sosyal Bilimler Enstitüsü Tez Koleksiyonu