Ergenlik döneminde baba katılımının incelenmesi: Ekolojik Sistemler Kuramı Perspektifi

Bu çalışmanın temel amacı, baba katılımını yordayan değişkenlerin Ekolojik Sistemler Kuramı temel alınarak incelenmesi ve ebeveynlerin babalarının geçmişteki katılımları ile baba katılımı arasındaki ilişkide babanın ekolojik sistemlerinin aracı rolünün sınanmasıdır. Çalışmanın bir diğer amacı da baba katılımının ergen uyumunu (sosyal beceri, duygu düzenleme, öznel iyi oluş, evlatlık inancı) yordayıp yordamadığının değerlendirilmesi ve anne bekçiliği ile ergen uyumu arasındaki ilişkide baba katılımının aracı rolünün incelenmesidir. Araştırmanın örneklemini Ankara'da öğrenim gören 10-14 yaş aralığındaki 783 ergen ve ebeveynleri oluşturmaktadır. Ergenlerin yaş ortalaması 11.99 (SS = 1.20), annelerin yaş ortalaması 38.92 (SS = 5.30) ve babaların yaş ortalaması 43.00'dür (SS = 5.40). Bu çalışma kapsamında ergenlerden Ergenler İçin Duygu Düzenleme Ölçeği, Ergen Öznel İyi Oluş Ölçeği, Sosyal Beceri Ölçeği, Evlatlık İnancı Ölçeği ve Baba Katılım Ölçeği-Çocuk Formu aracılığıyla veri toplanmıştır. Annelerden ölçümler Toplumsal Cinsiyet Rolleri Tutum Ölçeği, Anne Bekçiliği Ölçeği, Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği, Baba Katılım Ölçeği-Baba Formu ve Anne Katılımı Ölçeği aracılığıyla elde edilmiştir. Babalar ise Toplumsal Cinsiyet Rolleri Tutum Ölçeği, Ebeveyn Yetkinlik Ölçeği, İş-Aile Çatışması Ölçeği, Çok Boyutlu Algılanan Sosyal Destek Ölçeği, İlişki Niteliği Ölçeği, Baba Katılım Ölçeği-Baba Formu ve Baba Katılımı Ölçeği'ni doldurmuşlardır. Analizlerde babanın sosyo-demografik özelliklerinin baba katılımına etkisinin, annenin sosyo-demografik özelliklerinden daha etkili olduğu görülmüştür. Hiyerarşik regresyon analizleri sonucunda babanın aileden algıladığı sosyal desteğin, iş-aile çatışmasının, annenin teşvik edici bekçiliğinin, babanın kendi babasının katılımının, baba yeterliliğinin ve babanın cinsiyet rol tutumlarının baba katılımının önemli yordayıcıları olduğu saptanmıştır. Ayrıca annenin cinsiyet rol tutumlarının da özellikle baba katılımının sorumluluk boyutu için önemli olduğu dikkat çekmiştir. Bu çalışma için oluşturulan Yapısal Eşitlik Modelinden elde edilen bulgular, ebeveynlerin kendi babasının katılımı ile baba katılımı arasındaki ilişkide ekzosistem, mezosistem, mikrosistem ve ontojenik sistemin aracı olduğunu göstermiştir. Çalışmanın diğer amacı doğrultusunda gerçekleştirilen hiyerarşik regresyon analizleri sonucunda ise özellikle ergenin algıladığı baba katılımının, bütün uyum değişkenleri için önemli bir yordayıcı olduğu görülmüştür. Ayrıca kabul edilen diğer model, annenin teşvik edici bekçiliğini arttırmanın ve engelleyici ile kontrol edici bekçiliğini azaltmanın baba katılımı yoluyla ergen uyumunu etkilediğini göstermiştir. Sonuçlar genel olarak baba katılımını yordayan bireysel, ailesel ve bağlamsal faktörlerin önemine ve baba katılımının ergen uyumu üzerindeki olumlu etkilerine işaret etmiştir. Elde edilen bulgular, ilgili alan yazın ile büyük ölçüde tutarlıdır ve Ekolojik Sistemler Kuramı perspektifinden tartışılmıştır. Bu çalışmanın hem müdahale programlarına katkıda bulunması hem de alandaki uygulayıcılar ve eğitimciler açısından yol gösterici olması beklenmektedir.

The main purpose of this study was to examine the variables that predict father involvement within the framework of Ecological Systems Theory and to test the mediating role of father's ecological systems in the relationship between parents' own fathers' involvement and father involvement. Another aim of this study was to evaluate whether father involvement predicts adolescent adjustment (social skills, emotion regulation, subjective well-being, filial piety) and to examine the mediating role of father involvement in the relationship between maternal gatekeeping and adolescent adjustment. The sample of the study consists of 783 adolescents aged 10-14 years studying in Ankara and their parents. The mean age of the adolescents was 11.99 (SD = 1.20), while it was 38.92 (SD = 5.30) for mothers and 43.00 (SD = 5.40) for fathers. The data were collected from the adolescents through the Regulation of Emotions Questionnaire, the Adolescent Subjective Well-Being Scale, the Social Skill Scale, the Filial Piety Scale, and the Father Involvement Scale-Child Form. Measurements from the participating mothers were obtained through the Gender Roles Attitude Scale, the Maternal Gatekeeping Scale, the Multidimensional Perceived Social Support Scale, the Father Involvement Scale-Father Form, and the Mother Involvement Scale. The fathers, meanwhile, filled out the questionnaires, including the Gender Roles Attitude Scale, the Parental Self-Efficacy Scale, the Work-Family Conflict Scale, the Multidimensional Perceived Social Support Scale, the Relationship Quality Scale, the Father Involvement Scale-Father Form, and the Father Involvement Scale. The analyses revealed that the fathers' socio-demographic characteristics were more influencing on father involvement than those of mothers. The result of the hierarchical regression analysis suggested father's perceived social support from the family, work-family conflict, mother's encouraging gatekeeping behavior, father's own father's involvement, paternal competence, and father's gender role attitudes to be significant predictors of father involvement. In addition, it was noted that the gender role attitudes of the mother significantly predicted the responsibility dimension of the father involvement. The findings from the Structural Equation Model showed that exosystem, mesosystem, microsystem, and ontogenic system were mediators of the relationship between parents' own fathers' involvement and father involvement. The hierarchical regression analyses run in line with the other purpose of this study resulted in that father involvement, especially perceived by the adolescents, was an important predictor of all adjustment variables. In addition, the other model revealed that mother's increasing encouraging behaviors and decreasing discouraging and controlling behaviors influence adolescent adjustment through father involvement. Overall, the results generally pointed out the importance of individual, familial and contextual factors predicting father involvement and the positive effects of father involvement on adolescent adjustment. The findings were considerably consistent with the relevant literature and were discussed from the perspective of the Ecological Systems Theory. Finally, this study is expected to both contribute to intervention programs and be a guide for practitioners and educators in the field.