Hematopoetik kök hücre nakli sonrası metabolik sendrom sıklığı ve gelişmesini etkileyen risk faktörleri

Giriş: Çocukluk yaş grubunda hematopoetik kök hücre nakli (HKHN), birçok malign ve malign olmayan hastalığın tedavisinde etkin bir tedavi seçeneği olarak kullanılmaktadır. HKHN sonrası gelişebilen erken ve geç komplikasyonlar hastanın prognozunu ve yaşam kalitesini belirlemektedir. Geç komplikasyonlar arasında endokrinolojik yan etkiler önemli bir yer tutmaktadır. Son yıllarda, özellikle erişkin yaş grubunda HKHN yapılan hastalar arasında metabolik sendrom (MS) gelişme riskinin arttığı gösterilmektedir. Çocukluk yaş grubunda bu konuda yapılan sınırlı sayıda çalışmada da MS'un önemli bir sorun olabileceği dikkati çekmektedir. Amaç: Bu çalışmada; HKHN yapılan çocuklarda transplantasyon sonrası metabolik sendrom gelişme sıklığını belirlemek, sağlıklı çocuklarda metabolik sendrom gelişme sıklığı ile karşılaştırmak ve etkileyen risk faktörlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Hipotez: Çocukluk yaş grubunda HKHN yapılan olgularda, HKHN sonrası metabolik sendrom sıklığı, sağlıklı çocuklara oranla artmaktadır. Yöntem: Şubat 2015 ile Ekim 2015 tarihleri arasında; Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Pediatrik Kök Hücre Transplantasyon Ünitesi'nde HKHN yapılmış ve üzerinden en az 2 yıl geçmiş 36 çocuk çalışmaya alındı. Olgular çalışma sırasındaki yaşlarına göre: 5-10 yaş arası (I. Grup) ve 11-17 yaş arası (II. Grup) olarak 2 ayrı gruba ayrıldı. Kontrol grubu olarak ise 11-17 yaş arası 18 sağlıklı çocuk (III. Grup) kullanıldı (Ekran Bağımlılığı Olan Çocuklarda İnsülin Duyarlılığının değerlendirilmesi çalışmasında kullanılan sağlıklı olgu grubu). Tüm olgular ve kontrol grubundaki sağlıklı çocuklar, metabolik sendrom açısından Modifiye DSÖ (Dünya Sağlık Örgütü) kriterleri (obezite, anormal glukoz dengesi, dislipidemi ve hipertansiyon) ile değerlendirildi. Aktivite ve istirahat süreleri "Armband Sense Wear" ile kaydedilen olguların vücut yağ-kas-kemik analizleri 'Tanita Company' isimli şirketin ürettiği TANITA BC-420 MA' modelindeki Vücut Kompozisyon Analizatörü ile yapıldı. Ayrıca büyüme için antropometrik ölçümler ve tiroid fonksiyon testleri değerlendirildi. Tüm olguların 3 günlük beslenme listesi ile günlük aldıkları enerji, karbonhidrat, yağ ve kalori içeriği özel beslenme programı (BEBIS) ile hesaplandı. Bulunan değerler, hastaların bilinen HKHN öncesi değerleri ile karşılaştırıldı. Sağlıklı kontrol grubu ile karşılaştırma aynı yaş aralığındaki hasta grubu ile yapıldı. Bulgular: 36 hastanın 25'i (%70) erkek, 11'i (%30) kız olup yaş ortalaması 10,6 ± 3,7 (5,1-17) yıl idi. HKHN yapıldığındaki yaş ortalaması 6,9 ± 3,6 (1,2-15) yaş idi ve HKHN sonrası geçen süre ortalaması 4,1 ± 2,1 (2-13,5) yıl olarak bulundu. Primer hastalık tanısı olguların 8'inde lösemi, 9'unda kemik iliği yetmezliği, 7'sinde talasemi major, 4'ünde primer immun yetmezlik, 4'ünde histiositoz, 3'ünde solid tümör, 1'inde ise metabolik hastalık idi. 33 olguya allojenik, 3 solid tümörlü olguya otolog HKHN yapılmıştı. HKHN öncesi hazırlama rejimi 10 (%27,8) olguda nonmyeloablatif, 26 (%72,2) olguda myeloablatif idi. 2 olguya hazırlama rejiminde tüm vücut ışınlaması uygulanmıştı. HKHN öncesi 6 (%16,6) olgu, sonrasında 16 (%66) olgu kortikosteroid kullanmıştı. Dokuz (%25) olguda büyüme geriliği (boy <-2SDS) saptandı. Sağlıklı kontrol grubu ile karşılaştırıldığında ise HKHN yapılan olgu grubunun boy,ağırlık ve vücut kitle indeksi (VKİ) SDS değerleri düşük bulundu. DSÖ'nün kriterleri ile 2 (%5,6) olguya metabolik sendrom tanısı koyuldu. Metabolik sendrom alt bileşenleri açısından değerlendiriliğinde; 2 (%5,6) olguda obezite, 17 (%47) olguda anormal glukoz dengesi, 11 (%30,7) olguda dislipidemi, 3 (%8,6) olguda hipertansiyon saptandı. Sağlıklı kontrol grubu karşılaştırıldığında MS oranı farklı değildi (%0 vs %11). Obezite ve hipertansiyon oranı sağlıklı kontrol grubundan farklı değildi. Dislipidemiyi %19,5 oranında trigliserid yüksekliği, %5,6 oranında total kolesterol yüksekliği ve %5,6 oranında HDL düşüklüğü oluşturmaktaydı. Olguların total kolesterol değerleri HKHN öncesine ve sağlıklı konrol grubuna göre artmış bulundu (154 vs 134 mg/dl). Anormal glukoz dengesinin tümünü insülin direnci oluşturmaktaydı. Anormal glukoz dengesi (insülin direnci) sağlıklı kontrol grubunda %33, hasta grubunda %77,8 olarak farklı bulundu. Myeloablatif hazırlama rejimi (%65 vs %20) ve HKHN yapılma yaşının büyük olması (8,3 vs 5,2 yıl) insülin direnci gelişimi açısından risk faktörü olarak değerlendirilmiştir. Tartışma: Çocukluk çağında değişik endikasyonlarla farklı hazırlama rejimi, donör ve kök hücre kaynağı kullanılarak HKHN yapılmış heterojen bir hasta grubunda, HKHN sonrası ortalama 4 yıl sonrası yapılan değerlendirmede MS görülme oranı %5,6 olarak saptanmış, büyüme geriliği, hiperinsülinemi, total kolesterol yüksekliği anlamlı olarak artmış bulunmuştur. Yaş ve hazırlama rejimi MS gelişimi açısından risk faktörü olarak belirlenmiştir. Yaşın büyümesi, HKHN sonrası geçen zamanın artması sonuçları etkiyebilecektir. Çocukluk çağında HKHN yapılan olguların MS açısından uzun süreli izlemi geç dönem yaşam kalitelerinin arttırılması açısından önemlidir.