Cumhuriyet Dönemi Türkçe Hutbe Tartışmaları ve Ali Vahid Üryanizade’nin “Türkçe Hutbeler” Adlı Kitabı Üzerine Bazı Değerlendirmeler

Hutbeler yaygın din eğitimi faaliyetlerinden biridir ve dinî mesajın geniş kitlelere doğru olarak ulaştırılmasında tarihin her döneminde önemli bir yere sahip olmuştur. Bu faaliyetler vasıtasıyla dinle ilgili en temel bilgiler halkın anlayacağı bir sadelik ve netlikte anlatılmış, dinî duygu ve düşünceler toplumu kaynaştırmaya vesile kılınmıştır. Diyanet İşleri Başkanlığı’nın kuruluşuyla birlikte hutbeler tek elden hazırlanmaya başlanmış, içerikleri dönemin ihtiyaçlarına ve anlayışına uygun olarak düzenlenmiştir. Osmanlı Devleti’nin son döneminde, İslam tarihi boyunca aralıksız süregelen bu hizmetin sunulma dilinin Türkçe mi Arapça mı olması gerektiği tartışılmaya başlanmıştır. Cumhuriyet’in ilanının ardından ilgili tartışmalar alevlenmiş ve nihayetinde hutbelerin halkın daha iyi anlayıp faydalanabileceği Türkçe olarak okunması meclis kararı ile zorunlu hale getirilmiştir. Bu süreçte Diyanet İşleri Reisliği Hey’et-i Müşavere azası olarak görev yapan Üryanizade, kitabındaki düzen ve sistemle kendinden sonra yazılacak hutbelere örneklik teşkil eden ve 40 hutbeden oluşan Türkçe Hutbeler isimli eserini kaleme almıştır. Eserde ibadet, içtimaiyat, iman, insan, dinî gün ve geceler, ahlak, eğitim, helal ve haramlar üst başlıklarında, dönem halkını yönlendirme eğilimindeki dinî içerikler halka sunulmuştur. Bu makalede literatür taraması yapılarak Hz. Muhammed’den Cumhuriyet’e hutbenin tarihi seyri anlatılmış; akabinde bu dönemde yaşanan Türkçe hutbe tartışmaları etraflıca ele alınmıştır. Arşiv taraması yöntemiyle de Üryanizade’nin biyografisi oluşturularak hayatı hakkında bilgi verilmiş ve Türkçe Hutbeler isimli eserinin içeriği analiz edilmiştir. Neticede hem Üryanizade’nin hem de ilgili eserinin ilim dünyasının dikkatine sunulması hedeflenmiştir.