Türkiye'nin etnobotanik veritabanı
Dosyalar
Tarih
Yazarlar
Dergi Başlığı
Dergi ISSN
Cilt Başlığı
Yayıncı
Erişim Hakkı
Özet
Etnobotanik araştırmalar halkın yüzyıllar boyunca nesilden nesile aktardıkları ve deneme yanılma yolu ile öğrendikleri çok değerli bilgileri kaydeden ve bitki insan ilişkisine ışık tutan çalışmalardır. Sayıları giderek artmakta olan bu çalışmaların çeşitli kütüphanelerde ya da elektronik kaynaklarda dağınık şekilde yer alması ve sistemli şekilde sorgulanamaması bilgiye ulaşmayı güçleştirmektedir. Bu nedenle bu çalışmada Türkiye'de yürütülmüş ve etnobotanik veri içeren çalışmaları derlemek ve bu çalışmaların içeriğini sistematik olarak bir veritabanına aktarmak amaçlanmıştır. Çalışmanın ilk aşamasında Türkiye'de yapılmış ve 1928-2014 yılları arasında yayınlanmış etnobotanik çalışmalara ulaşılmış ve bu çalışmalar belgesel tarama yöntemi ile incelenerek bir bibliyografya hazırlanmıştır. Çalışmanın ikinci aşamasında etnobotanik çalışmaların içeriğinde yer alan bilgilerin aktarılabilmesi için web tabanlı veritabanı yönetim sistemi geliştirilmiş ve elde edilen yayınların veritabanına girişleri yapılmıştır. Son olarak, veritabanının sorgu ekranından girilen içeriklerin toplu analizleri gerçekleştirilmiştir. Yapılan taramalar sonucundan 1758 yayın bibliyografyaya dahil edilmiştir. Bu çalışmaların 113'ünün kitap, 1166'sının makale/kitap bölümü, 249'unun bildiri ve 230'unun tez olduğu saptanmıştır. Çalışmalar bitki teşhisinin yer aldığı çalışmalar ve bitki teşhisinin yer almadığı çalışmalar olarak da ayrılmış; buna göre bitki teşhisine dayalı toplam 35 kitap, 270 araştırma makalesi, 52 derleme makale, 174 bildiri ve 120 tez çalışması olduğu belirlenmiştir. Bibliyografyadaki çalışmalardan 930'unun içerikleri veritabanına aktarılarak toplam 81.526 adet kullanım kaydı girilmiştir. Tez kapsamında sadece bitki teşhisine dayalı olan araştırma makalelerinin ve tam metin bildirilerin sonuçları sunulmuştur. Bu kapsamda, 339 yayına ait, 64.960 adet kullanım kaydı bulunmaktadır. Kaydedilen verilerin analizi yapıldığında ülkemizdeki tüm illere ait kaydın bulunduğu ve toplam 2884 bitki taksonuna ait kullanım kaydının olduğu belirlenmiştir. Bitkilerin kullanım amaçlarına göre dağılımları incelendiğinde en çok taksonun sırasıyla; insan sağlığı (1902 takson), gıda (1404 takson), yem (663 takson), boya (279 takson), süsleme-süs bitkisi (233 takson) ve hayvan sağlığı (192 takson) için kullanıldığı tespit edilmiştir. Etnobotanik kullanımı en çok çalışmada kaydedilmiş olan türler arasında ise sırasıyla Urtica dioica L., Rosa canina L., Juglans regia L., Hypericum perforatum L., Plantago major L., Malva sylvestris L. ve Malva neglecta Wallr. yer almaktadır. Bitkilerin tıbbi olarak en çok yara iyileştirici, şeker hastalığı, hemoroid ve soğuk algınlığına karşı kullanıldığı kaydedilmiştir. Ülkemizde bu zamana kadar hazırlanmış en kapsamlı etnobotanik veritabanı olan bu veritabanından bitkilerin adına (Latince ya da Türkçe), lokalitesine (bölge, il, ilçe), kullanılan kısmına, kullanım amacına ya da kullanım şekline göre çok çeşitli ve çapraz sorgulamalar yapılabilmektedir. Hazırlanan veritabanı dışında bu çalışmada, ilerleyen dönemlerde yürütülecek çalışmalarda kullanılabilecek "etnobotanik veri toplama formu" geliştirilmiş ve araştırmacıların önerisine sunulmuştur. Veritabanları yapısı gereği dinamik özellikte olup, yeni çalışmalar ve bulgular ile desteklenirse kalıcı bir özellik kazanabilir. Bu nedenle ileriki dönemlerde hem ulaşılamayan yayınların temini hem de yeni çıkanların eklemesi ile zenginleştirilmesi gerekmektedir. Böylelikle, ülkemizdeki etnobotanik bilgi birikiminin ve kültürel mirasın aktarılmasına hizmet eden bir kaynak olmayı sürdürebilir.;Bitki; Bitkisel; Etnobotanik; Folklor; Tıbbi Bitkiler; Veritabanı.;Plants; Herbal; Ethnobotany; Folklore; Medicinal Plants; Database.
Açıklama
Araştırma projesi -- Ege Üniversitesi, 2020