Dikkat eksiliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB)-Bileşik görünüm, Dikkat eksiliği hiperaktivite bozukluğu-Dikkat eksiliği baskın görünüm, Davranım bozukluğu ve Obsesif kompulsif bozukluk olgularının birbirleri ile sağlıklı kontroller ile fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme bulgularının karşılaştırılması

Giri?: Psikiyatrik bozuklukların etiyolojilerinin araştırılmasında nörogörüntüleme yöntemlerinin geniş bir spektrumda kullanılmasıyla birlikte hastalıklarla ilgili bilgi birikimi artmaya başlamıştır. Tıpta en çok araştırılan bozukluklardan biri olan dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB) ile ilgili yapılan fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme (fMRG) çalışmalarında özellikle bilişsel, duygusal ve sensorimotor süreçlerle ilgili yürütücü işlevleri değerlendiren görevler esnasında frontostriatal, frontoparietal ve frontoserebellar yolaklardaki aktivasyonda azalma ve oksipital bölgede aktivasyonda kompansatuar artış bulguları üzerinde durulmuştur. DEHB ile ortak nörobiyolojik kökeninin olduğu düşünülmekle beraber davranım bozukluğu (DB) antitesinin de etiyolojisine yönelik çalışmalar devam etmektedir. Birbirlerine sık olarak komorbid bulunan DEHB ve DB tanılı bireylerdeki yürütücü işlevlerin nörobiyolojik ve nöroanatomik doğasının nasıl farklılaştığının açıklanmasına yönelik çalışmalara ihtiyaç duyulmaktadır. Obsesif-kompulsif bozukluk (OKB) birçok psikiyatrik bozuklukta olduğu gibi oldukça heterojen bir klinik görünüme sahiptir ve etiyolojisinde farklı nörobiyolojik yolaklar ve bölgeler rol oynayabilmektedir. OKB ile ilgili yapılan motor inhibisyonu ve bilişsel esnekliği ölçen görev tabanlı fonksiyonel manyetik rezonans görüntüleme (fMRG) çalışmalarında özellikle fronto-striatal yapılar üzerindeki aktivasyon farklılıkları ortaya konulmuş olup bozukluğun heterojen yapısı nedeniyle farklı sonuçlar alınmıştır. Yöntem: Araştırmamıza aktif psikiyatrik ilaç kullanımı olmayan sağ elini kullanan 7-14 yaşındaki erkek olgular (n=102) dahil edilmiştir. Tanılama sürecinde olgular yarı-yapılandırılmış görüşme yöntemi olan Okul Çağı Çocukları için Duygulanım Bozuklukları ve Şizofreni Formu- Şimdi ve Yaşam Boyu Şekli DSM-5 Türkçe Uyarlaması ile değerlendirilmiştir. Olgular, tanı gruplarına göre DEHB-bileşik görünüm (DEHB-BG) grubu (n=30), DEHB-dikkat eksikliği alt görünümü (DEHB-DE) grubu (n=24), DEHB komorbid DB (DEHB-DB) grubu (n=18), OKB grubu (n=12) ve tanı grupları ile benzer yaş dağılımına sahip olan aktif medikal veya psikiyatrik hastalığı bulunmayan sağlıklı kontrol (SK) grubu (n=18) olarak çalışmamıza alınmıştır. Çalışmaya katılan olguların ebeveynlerine Turgay DEHB Formu, öğretmenlerine ise Turgay DEHB ve Öğretmen Bilgi Formu verilmiştir. OKB şiddet düzeyinin belirlenmesi amacıyla Çocuklar için Yale-Brown Obsesif-Kompulsif Ölçeği kullanılmış olup uygulanan ölçek sonucunda 16 puan ve üstü alan OKB tanılı olgular çalışmaya dahil edilmiştir. Çalışmaya katılmayı kabul eden olguların 3 Tesla MRG cihazı ile fonksiyonel beyin görüntülemeleri tamamlanmıştır. Çekim esnasında olguların yanıt inhibisyonunu değerlendiren Go/No-Go görev deseni kullanılmıştır. Bulgular: Olgu grupları Go>baseline kontrastında karşılaştırıldığında, sağ dorsolateral prefrontal korteks (F=9, 97, p<0, 001; SK>DEHB-BG, DEHB-DE; DEHB-DE>DEHB-DB), sağ anterior prefrontal korteks (F=9, 80, p<0, 001; SK>DEHB-DB;DEHB-DE>DEHB-DB; DEHB-BG>DEHB-DB - F=9, 21, p<0, 001; SK>DEHB-DB), sağ dorsal anterior singulat girus (F=7, 69, p<0, 001; DEHB-BG>DEHB-DB) ve sol anterior prefrontal kortekste (F=7, 05, p<0, 001; DEHB-DE> DEHB-DB) anlamlı düzeyde aktivasyon farklılıkları saptanmıştır. No- Go>baseline kontrastı açısından farklılıklar incelendiğinde sağ dorsolateral prefrontal korteks (F=7, 82, p<0, 001; SK>DEHB-BG, DEHB-DE) ve sağ anterior prefrontal korteks (F=7, 51, p<0, 001; DEHB-DE>DEHB-DB; DEHB-BG>DEHB-DB; SK>DEHB-DB) bölgelerinde anlamlı aktivasyon farklılıkları bulunmuştur. No-Go>Go kontrastında ise sekonder görme alanı-orta oksipital girusta (k=44, F=9, 11, p<0, 001; DEHB-DB>DEHB-BG; DEHB- DB>DEHB-DE - k=54, F=7, 10, p<0, 001; SK, DEHB-BG>DEHB-DE; DEHB-DB>DEHB-DE) anlamlı düzeyde aktivasyon farklılıkları saptanmıştır. OKB grubu ile sağlıklı kontroller grubu aktivasyon açısından karşılaştırıldığında; Go>baseline kontrastında sağlıklı kontrollerde sol anterior prefrontal korteks (Cluster Size (k)=844, T=4.46) ve sol dorsolateral prefrontal korteks (k=844, T=4.20) anlamlı düzeyde aktivasyon artışı saptanmıştır (p<0, 001). Sonuç: DEHB alt görünümlerinin ve DEHB komorbid DB olgularının sağlıklı kontrollerden ve birbirleri arasında; dikkat, yanıt inhibisyonu ve yürütücü işlevlerde görev alan prefrontal ve singulat bölgeler ve vizüel uyaranlara karşı olan dikkatle ilişkilendirilen oksipital bölgeler açısından farklılaştığı görülmektedir. Homojenize olgu gruplarının ve DEHB?nin farklı görünümlerinin değerlendirildiği bu çalışmada elde edilen bulguların, psikiyatrik bozuklukların heterojen doğasından ve kalıtımsal farklılıklardan etkilendiği düşünülmektedir. OKB tanılı olgularda ise özellikle odaklanma ve yanıt inhibisyonu gibi yürütücü işlevlerin ve dikkat ile ilgili süreçlerin görev aldığı frontal, temporal ve oksipital alanlar ile birlikte bazı subkortikal yapılarda fonksiyonel anormalliklerin bulunduğu görülmüştür. Hastalıkların nörobiyolojik köken açısından farklılaşmasının çeşitli semptom profillerini açıklamada ruh sağlığı profesyonellerine katkı sağlayabileceği düşünülmektedir.;Aikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu, davranım bozukluğu, obsesif-kompulsif bozukluk, nörobiyoloji, fMRG.;Attention-deficit/hyperactivity disorder, conduct disorder, obsessive-compulsive disorder, neurobiology, fMRI.