Frankfurt Okulu ve Eleştirel Teori: Sosyolojik Pozitivizmin Eleştirisi

Bu yazıda, daha çok Frankfurt Okuluyla birlikte anılan 'eleştirel sosyal teori'nin sosyolojik pozitivizm eleştirisinde öne çıkarttığı temel argümanlar üzerinde durulacaktır. Kendi içinde çeşitli varyasyonları olan eleştirel teori, bir tür pozitivizm eleştirisi olarak da okunabilir. İlk defa Comte tarafından sistematize edilen sosyolojik pozitivizm, sosyal gerçekliğin kavranışını fiziksel gerçekliğin kavranışıyla eşitler. Eleştirel teoriye göre doğa ve sosyal bilimlerin özdeşleştirilmesi, yani metodolojik monizm, sosyal olguların kaçınılmaz olarak şeyleştirilmesi sonucunu doğurur. Pozitivist toplum teorisinin amacı toplumu verili haliyle kontrol etmek ve korumak olduğu halde, eleştirel teorinin amacı verili durumu aşmak ve onun farklı bir gerçekliğin potansiyelitesine sahip olduğunu ortaya koymaktır. Bir teorinin 'eleştirel' olması, onun muhalif ve sorgulayıcı bir analiz yöntemine dayandığı anlamına gelir. Eleştirel teori, sosyal ilişkilere içkin olan ideolojik yanılsamaları ortaya çıkarmayı ve sosyal gerçekliğe ilişkin 'yanlış' açıklamalar ortaya koyan teorileri eleştirel bir analize tâbi tutmayı amaçlar. Eleştirel teori yalnızca sosyal olguların bir eleştirisi değil, fakat aynı zamanda'bu olguları 'yanlış' temsil eden teorilerin de bir eleştirisidir. Ancak bu, eleştirel teorinin 'bilimsel' bir teori olmadığı anlamına gelmez. Eleştirel teori, toplumsal dünya sözkonusu olduğunda, bilimsel bilginin, eleştiri yoluyla üretilebileceği iddiasındadır. Dolayısıyla o, kendisini 'eleştirel sosyal bilim' olarak da adlandırır.

In this article the basic arguments that 'critical social theory' accompanied with Frankfurt School has put forward for critique of sociological positivism will be discussed. Having many variations in itself, critical theory can be read as a kind of criticism of positivism as well. Being initially systematized by Comte, sociological positivism identifies the perception of social reality with the perception of physical reality. According to critical theory the identification of natural sciences with social sciences i.e. methodological monism, leads to the inevitable reification of social events. Whereas positivist social theory aims to control and maintain society as it is, critical theory strives to go beyond given situation arid to put forward that society has the potentiality of a different reality. If a theory is "critical", this means that it is based on an opposing and questioning way of analysis. Critical theory aims to reveal the ideological illusions penetrated into social relations and to analyse the theories that expose "false" explanations of social reality. Critical theory is not only a criticism of social facts but also a criticism of the theories that make "false" representations of these facts. But this does not mean that critical theory is not a "scientific" theory. When social world is considered, critical theory asserts that through criticism scientific knowledge can be produced. Consequently it also calls itself "critical social science".