Sigara kullanan sağlık çalışanlarının sigara bırakma öngörüleri ve ı̇lişkili faktörler
Küçük Resim Yok
Tarih
2024
Yazarlar
Dergi Başlığı
Dergi ISSN
Cilt Başlığı
Yayıncı
Ege Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü
Erişim Hakkı
info:eu-repo/semantics/openAccess
Özet
Bu çalışmanın amacı, sigara kullanan sağlık çalışanlarının sigara bırakma başarılarına ilişkin öngörüleri ile sigara bırakmayı etkileyen faktörler arasındaki ilişkinin saptanmasıdır. Bu kapsamda; sosyodemografik ve çevresel faktörler, bireyin sağlık durumu ve sigara kullanım özellikleri, travma sonrası stres bozukluğu belirtileri ve psikolojik dayanıklılık değişkenleri incelenmiştir. Çalışmaya, birinci basamak sağlık hizmetlerinde görevli 158 sağlık çalışanı katılmıştır. Araştırmada, katılımcı bilgi formu, Fagerstrom Nikotin Bağımlılık Testi, DSM-5 İçin Travma Sonrası Stres Bozukluğu Kontrol Listesi, Connor Davidson Psikolojik Dayanıklılık Ölçeği ve Sigara Bırakma Başarısı Öngörü Ölçeği uygulanmıştır. Verilerin analizinde ilişkisiz örneklemler için t-testi, tek yönlü varyans analizi, korelasyon analizi ve çoklu doğrusal regresyon analizine yer verilmiştir. Sosyodemografik ve çevresel faktörler göz önüne alındığında; lisans ve lisansüstü eğitim alan katılımcıların (X̄= 33,96) sigara bırakma başarısı öngörü puanlarının lisans altı eğitim alanlardan (X̄= 30,72) daha yüksek olduğunu görülmüştür (t(152) = -2,28, p< 0,05). Hekim, ebe ya da hemşire olan katılımcıların (X̄= 34,13) diğer sağlık çalışanlarına (X̄= 30,67) göre sigara bırakma başarısı öngörü puanlarının daha yüksek olduğu saptanmıştır (t(152) = 2,54 p< 0,05). Sigara bırakma konusunda yüksek sosyal destek algısına sahip katılımcıların (X̄= 34,35) düşük sosyal destek algısına sahip katılımcılara (X̄= 26,46) göre daha yüksek sigara bırakma başarısı öngörü puanlarına sahip olduğu görülmüştür (t(152) = -4,87, p< 0,001). Bireylerin sağlık durumu ve sigara kullanımına ilişkin özellikleri ele alındığında; sigara bırakmayı düşünme ya da hazır olma aşamasında bulunan katılımcıların (X̄= 35,96) düşünmeyen katılımcılara (X̄=30,81) göre daha yüksek sigara bırakma başarısı öngörü puanlarına sahip olduğu görülmüştür (t(152) = -4,29, p< 0,001). Sigaraya başlama yaşı arttıkça (r= 0,34, p<0,001), sigara içme süresi azaldıkça (r= -0,20, p<0,05) ve nikotin bağımlılığı puanı azaldıkça (r= -0,42, p<0,001) sigara bırakma başarısı öngörüsünün arttığı saptanmıştır. Nikotin bağımlılık düzeyi düşük olan (X̄= 35,09), orta olan (X̄= 31,27) ve yüksek olan (X̄= 28,09) katılımcılar arasında sigara bırakma başarısı öngörüsü açısından anlamlı bir farklılık olduğu görülmektedir (F(2-151)= 9,33, p <0,001). Sigara bırakmaya verilen önem (r= 0,43, p<0,001) ve sigara bırakma konusunda güven (r= 0,54, p<0,001) arttıkça sigara bırakma başarısı öngörüsü artmaktadır. Psikolojik faktörler ele alındığında; sigara bırakma başarısı öngörüsü ile travma sonrası stres bozukluğu belirtileri arasında herhangi bir ilişki saptanmamıştır (r= 0,01, p> 0,05). Psikolojik dayanıklılık toplam puanı arttıkça sigara bırakma başarısı öngörüsünün arttığı gözlenmiştir (r= 0,18, p<0,05). Analizler sonucunda, sigara bırakma başarısı öngörüsünü etkileyen bağımsız değişkenler ile regresyon analizi yapılarak bir model oluşturulmuştur. Hipotezler doğrultusunda elde edilen nihai modelde, değişkenlerin sigara bırakma başarısı öngörüsündeki varyansın %39,5'ini açıkladığı tespit edilmiştir. Eğitim düzeyi (β= 0,09, p>0,05) meslek (β= 0,04, p>0,05) ve sigara içme süresinin (β= -0,02, p>0,05) modele anlamlı katkı sağlamadığı belirlenmiştir. Yüksek sosyal destek algısı (β= 0,27, p<0,001), sigara içmeye başlama yaşı (β= 0,16, p<0,05), sigara bırakmayı düşünme/hazır olma aşamasında bulunmak (β= 0,27, p<0,001) ve psikolojik dayanıklılık değişkenlerinin (β= 0,19, p<0,05) sigara bırakma başarısı öngörüsünü pozitif yönde yordadığı görülmüştür. Diğer yandan, nikotin bağımlılığının artması (β= -0,27, p<0,001) sigara bırakma başarısı öngörüsünü negatif yönde yordayan bir değişkendir. Sonuç olarak, birinci basamak sağlık hizmetlerinde görevli sağlık çalışanlarında, sigara bırakma üzerinde etkili olan değişkenleri anlamak için; sosyodemografik ve çevresel faktörlerin, bireylerin sağlık örüntülerinin ve psikolojik işleyişlerin bütüncül bir şekilde değerlendirilmesinin önemli olduğu düşünülmektedir.
Açıklama
Anahtar Kelimeler
Sigara bırakma, tütün kullanım bozukluğu, travma sonrası stres bozukluğu, psikolojik dayanıklılık, sağlık çalışanları, Smoking cessation, tobacco use disorder, post- traumatic stress disorder, psychological resilience, health care professionals.
