Çokkültürlü eğitim programlarının tasarlanmasına ilişkin öğretim elemanı görüşlerinin incelenmesi

Bu araştırmada, öğretim programlarının hazırlaması, yürütülmesi ve geliştirilmesi süreçlerine çokkültürlülük açısından veri sağlayabilmek ve bu süreçlere hangi çokkültürlü özelliklerin yansıtılabileceğini ortaya koyabilmek üzere çokkültürlülük alanında çeşitli yayınlara sahip öğretim elemanlarının görüşleri incelenmiştir. Araştırma, nitel araştırma desenlerinden olgubilim ile yürütülmüştür. Çalışma grubunu; siyasal bilgiler, felsefe, sosyoloji, iletişim, psikoloji, eğitim bilimleri, yetişkin eğitimi ve yabancı dil eğitimi bölümlerinden 1'i yurt dışından olmak üzere toplam 21 öğretim elemanı oluşturmuştur. Katılımcıların belirlenmesinde ölçüt, kartopu ve homojen örnekleme teknikleri birlikte kullanılmıştır. Öncelikle, çokkültürlülükle ilgili en az bir yayın yapma ölçütü dikkate alınarak çalışma grubunda yer alabilecek öğretim elemanları belirlenmiş; daha sonra kartopu örnekleme tekniği işe koşularak bu kişilerin önerdikleri diğer öğretim elemanlarına ulaşılmıştır. Çokkültürlülükle ilgili çalışmaları olan öğretim elemanlarından oluşan çalışma grubunun, aynı zamanda homojen (benzeşik) özellik gösterdiği düşünülmektedir. Araştırmanın verileri, yarı yapılandırılmış görüşme formu kullanılarak elde edilmiştir. Görüşme formu hem Türkçe hem de İngilizce olarak hazırlanmış ve toplam sekiz sorudan oluşmuştur. Yurt dışındaki katılımcılarla ve yurt içindeki dört öğretim elemanıyla görüşme yapma olanaklarının yaratılamaması durumunda veriler e-posta yoluyla toplanmıştır. Nitel veriler; ön hazırlık, nitel verilerin kodlanması, temalara ulaşma, veriyi örgütleme ve nitel bulguların yorumlanması ve raporlaştırılması aşamaları kullanılarak içerik analizine alınmıştır. Raporlaştırmada her bir alt problemin altında yer alacak temalar tanımlanmış, bu temaların altında yer alan kodlar betimlenmiş, her bir alt probleme yönelik bulgular uygun alıntılarla desteklenmiştir. Bulguların yorumlanması ve raporlaştırılması sürecinde; akla yatkınlık, bireylerin deneyimlerine uygunluk, inandırıcılık, önem ve okunurluk ölçütleri dikkate alınmıştır. Geçerlik ve güvenirlik için alanyazınla tutarlı biçimde çeşitli stratejiler işe koşulmuştur. Bu araştırmada araştırmacı, çokkültürlü eğitim programlarının tasarlanmasına gereksinim duyulduğuna inanmakla beraber araştırma sürecinin başından sonuna kadar kendini, yansız tutum sergilemeye çalışan bir gözlemci olarak tanımlamıştır. Araştırmanın sonucunda, toplumsal, bireysel, politik, felsefi ve küreselleşme gibi etmenler nedeniyle çokkültürlü eğitim programlarına gereksinim duyulduğu ortaya çıkmıştır. Program tasarılarının hedef öğesi bağlamında bilişsel alanda farklılıkların bilgisi ve beceri boyutunda iletişim becerileri; demokratik davranışlar ve düşünme becerileri öne çıkmıştır. Duyuşsal alan nitelikleri bağlamında alma basamağında: farklı kültürlerin farkındalığı; tepkide bulunma basamağında: kültürel farklılıklara isteklilik; değer verme basamağında: kültürel mirasa, yaşama gelecek umuduna, birlikte yaşamaya ve insana değer verme; kişilik haline getirebilme basamağında ise görüşlerini korkmadan dile getirebilme, evrensel tavır geliştirebilme gibi nitelikler sıralanmıştır. Katılımcılar içeriğin seçiminde ve düzenlenmesinde çoklu bakış açısı, insana saygı, demokratik ilke ve değerler gibi ilkelerin temele alınması gerektiğini belirtmişlerdir. Konuların çeşitlilik göstermesi ve farklıkların bilgisini içermesi gerektiği; içeriği düzenlemede ise sarmal ve modüler içerik düzenleme yaklaşımlarının kullanılabileceği belirtilmiştir. Eğitim durumlarında strateji, yöntem ve teknik sınırlamasına gidilemeyeceği belirlenen araştırmada, yöntem seçiminde bağlamın önemine dikkat çekilmiştir. Metin ve ders kitaplarının toplumdaki tüm farklılıkları içerecek şekilde hazırlanması; metin, karakter ve görsellerin ayırımcı gizli mesajlardan arındırılması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır. Okul ve sınıf ikliminin felsefi açıdan pragmatik ve ilerlemeci özellikler taşıması; mekanların ise farklı kültürlerin mimarisiyle inşa edilebileceği; pano ve koridor gibi alanlarda farklılıkların daha görünür kılınabileceği ortaya çıkmıştır. Araştırmada, çokkültürlü öğretmenin en çok kişisel özellikleri öne çıkmıştır. Öğretmenlerin farklı kültürleri anlama ve uygun öğrenme etkinlikleri düzenleme gibi mesleki; insan haklarını bilme ve bu konuda sorumluluk alma gibi genel kültür nitelikleri de vurgulanmıştır. Katılımcılar tarafından yöneticilerin en önemli görevi ayrımcılıkla mücadele stratejileri geliştirme olarak tanımlanmıştır. Çocuğun çokkültürlü özellikleri kazanması sürecinde ailenin ve psikolojik danışmanların rol ve sorumlulukları da belirlenmiştir. Sınama durumlarına ilişkin ölçülebilirlik, ölçülecek özellikler ve ölçme araç ve yöntemleri temalarına ulaşılmış; ölçülebilirlik açısından nitel yöntemler; ölçülecek özellikler açısında bilgi, duyuşsal alan ve beceri boyutlarında çeşitli nitelikler; ölçme araç ve yöntemleri açısından da hem çokkültürlü özellikler kazandırmada hem de kazanılan özelliklerin ölçülmesinde kullanılabilecek teknikler öne çıkmıştır.