Avrupa topluluğu ve Türkiye'de tarımsal kooperatiflerin çeşitli açılardan karşılaştırılması üzerine bir araştırma
Küçük Resim Yok
Tarih
1995
Yazarlar
Dergi Başlığı
Dergi ISSN
Cilt Başlığı
Yayıncı
Ege Üniversitesi
Erişim Hakkı
info:eu-repo/semantics/closedAccess
Özet
Avrupa Topluluğu'nda tarımsal kooperatiflerin etkinliği son çeyrek yüzyılda önemli ölçüde artmıştır. Tarımsal kooperatiflerin sayısının azalmasına karşılık, ortak sayısı ve iş hacmi yükselmiştir. İstihdam ettiği personel sayısında önemli artışlar sağlanmış ve tarımsal kooperatiflerin tarımsal pazardaki payı artmıştır. Türkiye ile karşılaştırıldığında bunlardan söz etmek mümkün değildir. Bunun en önemli nedenlerini birkaç alt başlık altında belirlemek gerekmektedir: Mali yapı: Kırsal kesimindeki hızlı nüfus artışı ve miras hukukunun olumsuz etkileriyle işletmelerin küçülmesi, modern teknolojinin istenilen düzeye ulaşamaması, yetersiz ve plansız üretim ile ürünlerin gereğince değerlendirilmemesinden kaynaklanan tarımsal alt yapı yetersizlikleri, tarım kesiminde istihdam edilen geliri ve tasarruf imkânları sınırlamaktadır. Bu durum tarımsal amaçlı kooperatiflerin öz sermaye birikimini de olumsuz yönde etkilemektedir. Kooperatif ortaklarının sayısal çokluğu hizmet sorumluluğu ve kaynak ihtiyacını da arttırmaktadır. Kooperatiflerin oto finansmanı ise yetersizdir. Ayrıca tarım kesiminde devletçe desteklenen kooperatif projelerinin sorumluluğu ayrı bakanlık ve birimlerce yürütüldüğünden ötürü, bunlar arasında koordinasyon ve işbirliği yetersizliği oluşmakta bu durumda hem kaynak israfına sebep olmakta, hem de tasarruf gücü az olan ortakların düşük paylarla katılabilecekleri kooperatiflerde sermaye yetersizliği meydana çıkmaktadır. Devletin tarım sektöründe Ziraat Bankası aracılığıyla açtığı kredilerle ve destekleme alımları için tahsis ettiği fonlarla özel yasalara dayalı olarak kurulan Tarım Satış ve Tarım Kredi Kooperatiflerini desteklemesi, aynı kesime hizmet veren aynı amaçlı kooperatifler arasında mali açıdan çeşitli farklılıklara neden olmaktadır. Devlet desteğinden mahrum bulunan ve yapısal sorunlar nedeni ile yeterli öz kaynak birikimini sağlayamayan tarımsal amaçlı kooperatifler, ortaklarına gerekli hizmet sunabilmek için çeşitli sorunlar yaşamaktadırlar. Yasal Statü: kooperatifleri düzenleyen yasaların birden fazla olması, bunların farklı imkânlar ve sorumluluklar getirmesi, ayrı bakanlıklarca yönlendirilmesi, devletin kooperatiflerle ilgili birimleri arasında koordinasyon eksikliğinin olması yasal sorunların özünü oluşturmaktadır. Kooperatiflerle ilgili halen yürürlükte olan 1581, 2834, 1196 ve 1163 sayılı yasalar arasında yönetim biçimi, doğrudan veya dolaylı devlet desteği, denetim ve örgütleme açısından büyük farklılıklar bulunmaktadır. Örneğin Tarım Kredi Kooperatiflerini düzenleyen 1581 sayılı yasa bu kuruluşları her türlü vergi, resim ve harçlardan muaf tutmakta, bu kooperatiflere mevduat kabulü yetkisi tanımakta, ancak öz yönetime imkân vermemektedir. Tarım Satış Kooperatiflerini düzenleyen 2834 sayılı yasa ile Tütün Tarım Satış Kooperatiflerini düzenleyen 1196 sayılı yasalar vergi bağışıklıkları getirmekte, ancak Tarım Kredi Kooperatiflerinde olduğu gibi öz yönetim hakkı tanımamaktadır. Bu kooperatifler dışında kalan 1163 sayılı yasa kapsamında kalan kooperatiflerde öz yönetim sorunu olmadığı halde, bu kooperatifler devletin direkt vergi muafiyeti yoluyla sağlandığı destekten yoksun görünmektedirler. Kırsal kesime hizmet amacına temelde tüm kooperatifler sahip olmakla birlikte yasalarla oluşturulan bu ayrıcalıklar, kooperatifler arasında haksız rekabete sebep olmaktadır. İlk defa 1961 Anayasası{sıyla bir devlet politikası olarak belirlenen kooperatifleşme hareketinde 1969 yılında yürürlüğe giren Kooperatifler Kanunu çok önemli bir yer tutmakla birlikte yine de üst örgütleme, finansal yapı gibi konularda gerekli hükümler yetersiz kalmaktadır. Üst Örgütlenme: Türkiye'de tarımsal kooperatifler bünyesinde üst örgütlenme 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu ile 1969 yılında başlamış, ancak aradan 26 yıl geçmesine rağmen bu konuda yeterli ve etkili bir yapılanma henüz oluşturulamamıştır. Birliklere katılımı zorunlu kılacak vergi muafiyetinden başka özendirici hiçbir etki yoktur. 1992 yılı itibariyle tarım ve tarım dışı toplam 40.018 adet birim kooperatifin 244 adet birliği 4 adet de merkez birliği mevcuttur. Tarım kesiminde 7 ayrı türde kurulan 8.282 kooperatifin 73 birliği ve 1 adet merkez birliği mevcuttur. Bununla birlikte 45 adet tarımsal amaçlı, 65 adette tarım dışı kooperatiflere ait toplam 110 adet birlik çeşitli nedenlerle çalışmaz durumdadır.
Açıklama
Araştırma Projesi -- Ege Üniversitesi, 1995
