Türk destan ve halk hikâyelerinde eğitim
Küçük Resim Yok
Tarih
2024
Yazarlar
Dergi Başlığı
Dergi ISSN
Cilt Başlığı
Yayıncı
Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
Erişim Hakkı
info:eu-repo/semantics/openAccess
Özet
Eğitim, bireylerin bilgi, beceri, değerler ve kültürel anlayışlarını geliştirmek amacıyla sistematik bir şekilde planlanmış süreçler ve yöntemler aracılığıyla sağlanan öğrenme faaliyetidir. Türk destanlarında ve halk hikâyelerinde eğitim unsuru önemli bir yer tutar. Bu noktada, eğitim unsuru destan ve hikâyelerin içsel yapısını ve amaçlarını şekillendiren önemli bir öğedir. Türk destanları, Türk boylarının hayatında derin iz bırakmış tarihi olaylardan kaynağını almış; olağanüstü yeteneklere sahip kahramanların yaşamları ve mücadeleleri etrafında gelişen sözlü ve yazılı edebi eserlerdir. Destan kahramanları, çeşitli öğreticilerden, ustalardan ve bilge kişilerden dersler alarak kendilerini geliştirirler ve öğrendikleri bilgi ve beceriler sayesinde üstesinden gelinemeyecek zorluklarla başa çıkarlar. Türk kültürüne özgü bir anlatı türü olan Türk halk hikâyesi, çoğunlukla birbirine âşık olan iki sevgilinin aşkını konu eden, ders vermek, hoşça vakit geçirmek, kültürel aktarımda bulunmak için çoğunluğu âşıklar tarafından yaratılan ve sözlü ortamlarda aktarılan ya da belli bir kısmı âşıklar ve diğer anlatıcılardan derlenerek yazıya geçirilmiş veya bir kısmı yazılı olarak yaratılmış halk anlatmalarıdır. Halk hikâyelerinin kahramanları da destan kahramanları gibi belli eğitimleri almakta ve aşkları için mücadele ederken bu eğitimden yararlanmaktadırlar. Halk hikâyesi kahramanlarının okula gittiği, ilmî ve dini eğitim aldığı, usta kişilerden meslek öğrendiği, toplumun yapısına uygun değerleri öğrendiği görülür. Destanlar ve halk hikâyelerinde eğitim kahramanların yetişmesi ve gelişmesinde önemli olduğu kadar, asıl anlatının kurgulanmasında ve yapısında vazgeçilmez unsurlardan biri olarak karşımıza çıkar. Bu durum kahramanın eğitiminin araştırılmasının önemini gösterir. Bu çalışmada incelenmek üzere Türk boylarına ait destanlar ve Türkiye sahasında teşekkül eden halk hikâyelerini taradık ve içlerinde eğitim unsuruna yer veren destan ve hikâye metinlerini incelemeye dâhil ettik. Yapılan ayrıntılı bir araştırma sonrasında eğitim unsuruna yer verdiğini tespit ettiğimiz 28 halk hikâyesi ve 14 destan metnini inceleme konusu ettik ve bu metinlerde eğitim unsurunun pek çok bakımdan bu metinlerde önemli bir yer ve role sahip olduğunu belirledik. Türk destanlarında ve halk hikâyelerinde eğitim konusuna odaklandığımız bu çalışmada, inceleme konusuna uygun olarak seçtiğimiz destan ve halk hikâyelerinde metin merkezli halk bilimi kuramlarından "Yapısal Halk Bilimi Kuram ve Yöntemi" kullanılarak destan ve hikâye metinlerinin yapısallığını ele aldım. Destan ve halk hikâyeleri metinlerinde eğitim çeşidi, eğitimi alan kişi, eğiticiler, eğitim yeri, zamanı ve süreci ve eğitimde kullanılan araç-gereçleri inceledim. Bağlam merkezli halk bilimi kuramlarından "İşlevsel Halk Bilimi Kuram ve Yöntemi" ile de kahramanların aldığı eğitimlerin bireye kazandırdığı nitelikler ve işlevleri, eğitimle kazandırılan toplumsal değerler ve işlevlerini değerlendim. İncelediğimiz Türk destanları ve halk hikâyelerinde eğitim farklı unsurlarıyla olay örgülerinde yer almaktadır. Bu unsurları ilmî eğitim, askeri/savaş eğitimi, mesleki eğitim, dini eğitim, değerler eğitimi, ailede çocuk eğitimi, toplum eğitimi, âşıklık eğitimi ve dil eğitimi gibi farklı kategorilerde inceledik. Kahramanın eğitiminin yer aldığı ya da eğitimine değinilen destan ve halk hikâyeleri dönemin kültürel özellikleri içinde eğitimin veriliş şekline dair bilgiler verir. Destan ve halk hikâyeleri karşılaştırıldığında destanlarda kahramanlara verilen eğitim, genel olarak resmî eğitim kurumları dışında verilirken; halk hikâyelerinde tarihsel gelişime uygun olarak eğitim kurumlarının ön plana çıktığını gördük. Tarihsel gelişim sürecine bakıldığında halk hikâyeleri günümüze daha yakın bir tür olduğu için bu metinlerde kahramanın eğitiminin okul sıralarında olduğu görülmektedir. Tezde destanlar ve halk hikâyeleri eğitimin farklı işlevleri açısından incelendiğinde eğitimin açık ve gizli işlevlerini barındırdığı ortaya konulmuştur.
Açıklama
Anahtar Kelimeler
Türk halk bilimi, Türk destanları, Türk halk hikâyeleri, Eğitim, Eğitimin işlevleri, Turkish folklore, Turkic epics, Turkic minstrel stories, Education, Functions of education
