Türkiye'de tarımsal büyümenin kaynakları

Türkiye ekonomisi açısından dengeli bir tarımsal büyüme ve gelişmenin sağlanması, hem gelir dağılımının iyileşmesi hem de refahın ülke geneline yayılması açısından büyük önem arz etmektedir. Bu çalışmada, Türkiye ekonomisinde 1980-2010 yılları arasında hem ulusal hem de bölgesel düzeyde tarımsal büyümenin kaynaklarının neler olduğu incelenmiştir. Tarımsal büyümeye kaynaklık eden faktörlerin belirlenmesi ve bu faktörlerin dönemler itibariyle tarımsal büyümeyi nasıl artırdığının incelenmiş olması çalışmayı önemli kılmaktadır. Çalışmada öncelikle 1980-2010 yılları arasında Türkiye'de tarımsal üretim değerindeki gelişmeler, uluslararası düzeyde diğer ülkelerle karşılaştırılarak ortaya konmuştur. Daha sonra tarımsal büyümeye katkısı olan bitkisel ürünlerin, üretim alanları, üretim miktarları, verim ve reel fiyatlarına ilişkin ortalama büyüme hızları trend denklemlerinden yararlanılarak hesaplanmıştır. Söz konusu ürünlerin reel üretim değerindeki değişmenin kaynağı (üretim alanı, verim, fiyat, ürün çeşitlemesi) Minot tarafından geliştirilen bir endeks ile analiz edilmiştir. Yapılan analizler 1980-1990, 1991-2000 ve 2001-2010 dönemleri itibariyle genel olarak reel tarımsal üretim değerindeki değişmede, ürün çeşitlemesi ve alandaki değişmenin etkisinin giderek azaldığı buna karşılık verim ve fiyatlardaki değişimin büyümeye katkısının giderek arttığını ortaya koymaktadır. Çalışmanın diğer bölümünde, bölgeler arasındaki tarımsal büyümeye etki eden etmenler (bitkisel üretim değeri, tarımsal yatırımlar, tarımsal destekler, tarımsal işgücü, tarımsal kredi v.b) Path Analizi metodu yöntemi kullanılarak analiz edilmiştir. Path Analizi metodu ile bölgelerin büyüme ve gelişme düzeyinin en iyi göstergesi olan tarımsal büyüme hızı üzerine etki eden ve en kuvvetli nedensel ilişkiye sahip olduğu düşünülen bir ya da daha fazla değişkenin etki düzeyleri belirlenmiştir. Ele alınan dönem içerisinde inek ve tavuk yetiştiriciliğinin artması, traktör kullanımı, tarımsal kalkınma projelerinin uygulanması, tarımsal üreticilerin eğitim seviyesi, tarla ürünleri yerine sebze ve meyve yetiştiriciliğinin artması, tarımsal sulama alanlarındaki artışlar bütün bölgelerde tarımsal reel geliri artırıcı etkilere sahip olduğu bulunmuştur. Böylece hem ulusal hem de bölgelere göre büyümede etkili olan kaynaklar belirlenmiştir. Tarımsal büyümenin sürekliliğinin sağlanması için de üretim planlamasının yapılması, tarımsal sulama yatırımlarının artması, tarımsal kredi kullanımında üreticilere kolaylıklar sağlanması, ARGE desteklemelerinin artması, yeni teknolojilerin kullanımına üreticilerin özendirilmesi ve eğitim seviyesinin yükseltilmesi için tarımsal eğitim ve yayım hizmetlerinin artırılması gerekli görülmüştür.