Türkiye'de anayasa hazırlama süreçleri (1923-1982)

Türk anayasa tarihinin yaklaşık iki asırlık bir geçmişi vardır. Bu sürecin ilk asrını Osmanlı dönemi anayasal gelişmeleri, ikinci asrını ise Cumhuriyet dönemi anayasal gelişmeleri oluşturmaktadır. Sened-i İttifak, Tanzimat ve Islahat Fermanları ve Kanun-ı Esasi ile özetlenebilecek Osmanlı dönemi anayasal metinlerinin hazırlık süreçleri, anayasal düşüncenin temelini oluşturan devlet iktidarını sınırlama gayesinden daha ziyade devletin çöküşüne engel olma güdüsü ve ferman ya da misak şeklinde hazırlanma yöntemleriyle öne çıkmaktadır. Cumhuriyet dönemi anayasaları ise Osmanlı’dan Cumhuriyet’e geçiş rejimini sağlayan 1921 Anayasası bir köprü sayılarak temelde 1924, 1961 ve 1982 Anayasalarından oluşmaktadır. Bizim çalışmamızın asıl konusunu da bu son üç Anayasa oluşturmaktadır. 1921 Anayasası olağanüstü koşulların yaşandığı bir savaş ortamında, asgari gereklilikler üzerinde mutabakat sağlanmak üzere TBMM Genel Kurulu’nun hararetli tartışmaları sonucunda hazırlanmıştır. 1924 Anayasası kamuoyunun dikkate değer bir katılımı olmaksızın asli kurucu iktidar sıfatını daimi olarak bünyesinde barındırdığına inanılan TBMM’nin Genel Kurul tartışmaları odağında bir hazırlık süreci geçirmiştir. 1961 Anayasası hem hazırlık süreci hem de esasları bakımından Türk anayasa tarihinin en demokratik anayasası niteliğini taşımaktadır. Zira toplumsal canlılık ve dinamizm eşliğinde, kamuoyunun yoğun siyasal katılımı sonucu hazırlanmıştır. Bu durumun başlıca nedeni, asli kurucu iktidarın anayasa yapımını bilimsel bir eylem olarak kabul edip bunun gereklerine göre hareket etme ilkesini benimsemesidir. 1982 Anayasası ise toplumu dışlayan, dinamizmden uzak, otoriter eğilimlerin baş gösterdiği bir süreç sonucunda hazırlanmıştır. Bu durum Anayasanın esaslarına da yansımış; 1961 Anayasasının getirdiği çoğulcu demokratik felsefe büyük ölçüde kısıtlanmıştır. Bu bağlamda Türkiye’de anayasa hazırlama süreçlerinin tarihsel bir birikiminin bulunduğu ve sürece eklenen her yeni gelişmenin de bu miras üzerinde inşa olunduğu söylenebilir. Buna rağmen hazırlık süreçlerindeki derin farklılıklar ise sürecin öznesi konumundaki asli kurucu iktidarların irade ve yöntemleri sonucu oluşmuştur.

The history of Turkish constitution dates to nearly two centuries ago. The first century of this process is composed of the constitutional developments in the Ottoman era, and the latter one ise composed of the constitutional developments in the Republic period. The preparation processes of constituitonal text in the Ottoman era which can be summarized with The Charter of Alliance, The Rescript of Gülhane, The Rescript of Reform and The Ottoman Constitution of 1876 stand out with their purposes of preventing the collapsa of the state and how they are drafted as a rescript or a pact instead of the purpose of restricting the state power, which is the underlying goal of constitutional thought. The Republic period constitutions, on the other hand, are essentially composed of the Constitutions of 1921, 1924, 1961 and 1982, with 1921 considered as a bridge that ensured the transition period from Ottoman Empire to the Republican regime. Our study mainly focused on thoe las three constitutions. The Constitution of 1921 was prepared as a result of heated discussions within the General Assembly of TGNA in an attempt to came to a mutual agreement on minimum conditions in a war period when exceptional circumstances occurred. The Constitution of 1924 underwent a preparatory process under the focus of discussions within the General Assembly of TGNA, which was believed to permanently embody the primary constituent power without any significant participation of the public. The Constitution of 1961 has been the most democratic constitution in the history of the Turkish constitutions both in terms of its preparation process and its principles because it was prepared as a result of an intense political participation of the public, accompanied with social vitality and dynamism. The main reason for this was that the main constituent power considered the constitution making as as scientific action and adopted the principle of acting accordingly. The Constitution of 1982, on the other hand, was prepared as a result of a process that excluded the society, was far from dynamism and saw authoritarian tendencies. This was reflected in the principles of the Constitution and the pluralistic democratic philosophy of the Constitution of 1961 was largely restricted. In this regard, it can be said that there is a long historical background of consitution preparation processes in Turkey and every new progress in the process is built on this heritage. However, the deep differences between the preparatory processes have been the result of the will and methods of the primary constituent powers, which are the subjects of process.