Udi Şamlı Selim'in Kanto Mecmuası: (Çevriyazım ve güfte analizi)

Çalışmamızda, kanto; 19. yüzyılın sonlarında İstanbul'un tiyatro ve eğlence ortamında ortaya çıkan, dönemin popüler konularını işleyen, genellikle bir kadın veya kadın kılığına girmiş erkekler tarafından icra edilen, müzik, dans ve doğaçlama öğelerini içeren bir tür olarak tanımlanmaktadır. Düettolar ise kantonun iki kişi tarafından icra edilen bir çeşidi olarak ele alınmaktadır. 1907 yılında Udi Şamlı Selim tarafından Kasbar Matbaasında basılmış olan Kanto Mecmuası'nın, 654 adet kanto ve düetto türünde güfte ihtiva etmesi bakımından literatürümüze katkı sağlayacağı düşünülerek eksiksiz bir şekilde Osmanlı Türkçesinden günümüz Türkçesine çevriyazımı yapılmıştır. Mecmua; konu, besteci, tür ve makam tasnifleriyle tablolar halinde arz edilmiştir. Çalışmamızda; Peruz (131 adet), Şamram (129), Küçük Virjini (53), Virjini (45) ve Küçük Eleni'nin (32) bu mecmuadaki bestelerinin, dönemin kadın besteci repertuvarı bakımından nicel olarak önem taşıdığı fikri savunulmaktadır. Mecmuada, en fazla "Çingâne" (39 adet), "Küplü" (34), "Acem" (31), "Efe" (28), "Arap" (25), "Çoban" (23), "Köylü" (20), "Sevda" (14), "Todi" (14), "Köçek" (10) konularında güftelerin bulunduğu, bu konuların dışında "Hovarda", "Felek", "Kabak", "Çiftetelli", "Muzikacılar", "Hoppa", "Serhoş" gibi eğlence hayatına yönelik ya da "Karnaval", "Balo", "Arnuvo" gibi batılılaşma sembolü olan konuların işlendiği tespit edilmiştir. Ayrıca "Laz", "Kürt", "Acem", "Arap" gibi etnik köken belirten güftelerin olduğu da görülmektedir. Kanto ve düettoların Râst (159 adet), Hicâz (65), Hüzzâm (64), Nihâvend (58), Hüseyni (36), Segâh (30), Uşşâk (25), Sûznâk (18), Sabâ (13) gibi makamlarda bestelendiği, diğerlerine nazaran daha az sayıda olsa da Pençgâh, Bestenigâr, Müstear, Gülizâr gibi makamlarda da bestelenmiş olduğu nicel veriler halinde sunulmaktadır. Cumhuriyet Dönemi sonrası kanto sanatçılarımızdan Nurhan Damcıoğlu ile yapmış olduğumuz görüşmelerin ışığında kanto repertuvarının tulûat tiyatroları dönemindeki çeşitliliğini koruyamadığı ve eski kanto güftelerinin günümüze ulaşmasındaki en önemli aracın Udi Şamlı Selim'in yayımları olduğu sonucuna varılmıştır. Ek olarak Osmanlı Devleti'nin eğlence kültüründeki köçekçe ve tavşanca oyunları devrinin kapanıp, ağırlıklı olarak kadınlar tarafından icra edilen kantoların sahnelenmeye başlamasıyla birlikte eğlence mekanlarındaki kadın algısının ve değişime uğrayan ilişkilenme biçiminin toplumsal cinsiyet çalışmalarının konusu olduğu belirtilmiştir.