Women's voices in British travel writing tradition: analysis of altered space and meaning in the example of Istanbul
Küçük Resim Yok
Tarih
2024
Yazarlar
Dergi Başlığı
Dergi ISSN
Cilt Başlığı
Yayıncı
Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü
Erişim Hakkı
info:eu-repo/semantics/openAccess
Özet
Bu tez çalışmasında incelenen başlıca yazın türü, seyahat veya gezi yazınıdır. Bu yazın türü, akademik çevrelerde özellikle 1970’lerden itibaren kabul görmeye başlanan, incelenen ve irdelenen bir edebi türdür. Gezi yazının gelişimi on sekizinci yüzyıldan itibaren günümüze kadar gelen bir süreçte olmuştur. Gerçek ile kurgusal olan arasında bir köprü niteliğinde olan gezi yazını, tarih bilimi tarafından birincil kaynaklar arasında kabul edilmez çünkü fazlasıyla öznel olduğu düşünülür. Bununla birlikte, çoğu gezi yazısı örneği tarihsel olaylar için birinci ağızdan (mikrotarih) kanıt niteliği taşımaktadır. Gezme eyleminin doğasında var olan yenilik, devinim ve dönüştürücü nitelik, gezi yazını yazarlarının da gezme/yazma eylemleri boyunca özgün bir perspektife yönelme eğilimini doğurur. Bu çalışmada konu edilen gezi yazısı örnekleri incelenirken, İngiliz kadın seyyahlar ile 18. ve 19. yüzyılın İstanbul’u üzerinde durulmuştur. Gezme eyleminin dönüştürücülüğünde, yaşadıkları yüzyılın ötesine geçerek yazma eylemini deneyimleyen İngiliz kadın seyyahlar, erkek egemen, sömürgeci toplumun gölgesinde, çoğu zaman erkek bir aile bireyinin vasıtasıyla çıktıkları deniz aşırı seyahatlerinde kendi bakış açılarını geliştirirler. Bunun sonucunda, o dönemde oryantal öteki olarak konumlandırılan Osmanlı toplumunun başkenti ve simgesi olarak görülen İstanbul’da, erkeğin ötekisi olarak kendi içsel serüvenlerini kaleme dökerler. Bu amaçla, bu tezin hedeflediği gibi 18. ve 19. yüzyıldaki İngiliz kadın seyyahların oluşturdukları gezi yazısı eserleri, türün gelişimi de göz önünde bulundurularak irdelenmiştir. Böylece, öteki olarak nitelendirilen kadın yazarların, aynı şekilde öteki olarak konumlandırılan doğu imgesini nasıl bir alternatif dille kaleme aldıkları Osmanlı’nın başkenti İstanbul özelinde mekân/uzam kuramları vasıtasıyla incelenmiştir. Tezde incelenen başlıca eserlerden ilki 18. yüzyılda gezi yazısının en önemli yazarlarından biri olan Lady Mary Wortley Montagu’nun Turkish Embassy Letters (Doğu Mektupları) (1763) adlı eseridir. Bu eser gezi yazısı geleneğinde öncü olmuştur. Billie Melman’ın Women’s Orients: English Women and the Middle East Sexuality, Religion and Work 1718-1918 adlı kitabında öne sürdüğü gibi, bu çalışma Müslüman Doğu hakkında bir kadın tarafından seküler bir anlatımın ilk örneği kabul ediliyor. Aynı zamanda Osmanlılar hakkında daha önce erkek yazarlar tarafından yazılan anlatılara da meydan okuyor. Tezin analiz bölümlerinde Lady Mary Montagu’nun kadın gezi yazılarında bir mihenk taşı sayılan bu eserinin alternatif vizyonu incelenmiştir. Lady Mary Montagu’nun İngiliz kadın gezi yazarları arasındaki önemini İstanbul özelinde oluşturmaya çalıştığı alternatif dil ve bu dilin inşa ettiği yeni bir “mekân” özelinde değerlendirebilmek bu eserin seçilmesinin başlıca sebebidir. Tezde incelenen ikinci önemli eser İngiliz yazar ve gezgin Julia Pardoe’nun (1806-1862) The City of the Sultan and Domestic Manners of the Turks in 1836 (Sultanlar Şehri İstanbul) (1837) adlı kitabıdır. Julia Pardoe, Lady Mary Montagu’dan sonra (1717-18), Osmanlı İmparatorluğu hakkında özellikle de kadınların yaşamı hakkında yazan ilk kadındır. Pardoe, İstanbul şehrinde 1836-37 yıllarında bulunur. Bu eser dışında, The Beauties of the Bosphorus’u (1838) yayınlar. Bu eser de The City of the Sultan eseri gibi çok başarılı olur. Julia Pardoe’nun bu tezde analiz edilen ikinci kadın yazar olarak seçilmesinin başlıca sebebi kronolojik ve tarihsel açıdan Lady Mary Montagu’nun açtığı yolda, bir nevi bayrağı devralıp kendi özgün bakış açısıyla Osmanlı başkentini analiz etmesidir. Tezde analiz edilen bir diğer eser ise Emelia Bithynia Maceroni Hornby’ın (1826-1866) Constantinople During the Crimean War (1863) adlı kitabıdır. Bu kitap, kronolojik açıdan Julia Pardoe’yu takip eden ve merkezine İstanbul’u alan bir başka Britanyalı kadın gezi yazarının eseridir. Bu eser, yazarın 1855 yılında İstanbul’da iken ailesine yolladığı altmış beş mektuptan oluşmaktadır. İstanbul’un güzelliği karşısında hayranlık duyan Hornby, kitaba da adını veren Kırım Savaşı’dan haberler verir ve Sivastapol’un Osmanlı-Müttefik güçleriyle alınış haberinin kentte nasıl coşkulu bir şekilde karşılandığını kaleme alır. Constantinople During the Crimean War, tezde üzerinde durulan diğer metinler gibi İstanbul’a tarihi bir tanıklık niteliğindedir ve batılı bir kadının doğuyla ilgili izlenimlerini aracısız olarak anlatması açısından değerlidir. Bu tezde üzerinde durulan son eser ise gazeteci/seyyah Grace Mary Ellison (1880-1935)’ın An Englishwoman in a Turkish Harem (Türk Hareminde Bir İngiliz Kadını) (1915) adlı eseridir. Bu tezde incelenen diğer yazarlar hakkında iddia edildiği gibi Ellison da oryantalist yaklaşımların öne sürdüğü bir İstanbul anlayışına karşı çıkararak alternatif bir ses oluşturmayı denemiştir. An Englishwoman in a Turkish Harem adlı eserinde, oryantalist anlayışta sözü edilen harem kavramıyla gerçekte yaşanan kültürün çok farklı olduğunu söyler. Konakladığı Türk köşkündeki gündelik yaşantıya tanıklık eden yazar, tezde incelenen diğer kadın yazarlar gibi kendi gözlemlediği doğu kültürü ile batılı olmanın getirdiği bakış açısı arasında bocalarken, İstanbul’un tarihsel, kültürel ve coğrafi özellikleri ile etkileşime girerek değişime uğramış ve kendi biçemini yaratmıştır. Bu tezde özellikle seçilen 18. yy. ile 20. yy. başlarına kadar olan süreç, İngiliz edebiyatı literatüründe Osmanlı’yı analiz eden ilk yazar Lady Mary Montagu ile başlayıp, 20 yy. feminist gazeteci ve yazarlarından olan Grace Ellison ile bitirilmesi hedeflenmiştir. Bu süreçte Osmanlı Devleti’nin ve toplumun geçirdiği Lale Devri, Tanzimat Dönemi, I. ve II. Meşrutiyet gibi tarihsel olaylar da göz önünde bulundurularak incelenmiştir. Gezi yazısı örneklerinin bulundukları toplumdan ve bu toplumun işleyişinden kopuk olmadan analiz edilmesi amaçlanmaktadır. Sonuç olarak, bu tez kapsamında, eserleri üzerinde durulan İngiliz kadın seyyah/yazarların, egemen bakış açısının dışında kalan kendilerine özgü perspektifleri yansıtılmış ve bu perspektiflerin ardındaki sebep-sonuç ilişkisi kurularak mekân/uzam kuramları ve bulundukları dönemlerin tarihsel arka planı da göz önünde bulundurularak analiz edilmiştir. Bu yazarlar, İstanbul’da yaşadıkları kültürel, sosyal ve ekonomik hayatı farklı deneyimleriyle ve kendi alternatif sesleriyle anlatmaktadırlar. Bu yüzden, İngiliz edebiyatı kanonundaki gezi yazısı türündeki eserler düşünüldüğünde, batılı kadınların doğuyu aracısız olarak anlatmaları ve özgün birer bakış açısı oluşturmaları bakımından incelenen eserler büyük önem taşımakta ve bu tezin edebi literatüre özgün bir katkı sağlaması hedeflenmektedir.
Açıklama
Anahtar Kelimeler
Gezi yazını, kadın seyyahlar, İstanbul, Lady Mary Wortley Montagu, Julia Pardoe, Emelia Bithynia Maceroni Hornby, Grace Ellison., Travel literature, women travelers, Istanbul
