Batı Anadolu'da yayılış gösteren Centaurea athoa DC. ve Endemik Centaurea polyclada DC. taksonları üzerinde araştırmalar

Centaurea L. (Asteraceae) cinsi, Türkiye florasında 110 tanesi endemik olmak üzere 200 takson ile temsil edilmektedir. Centaurea türleri halk arasında çeşitli hastalıkların tedavisinde dahilen ve haricen kullanılmaktadır. Yapılan biyoaktivite araştırmaları ile Centaurea türlerinin antienflamatuvar, antimalaryal, antiprotozoal, antimikrobiyal, antiülserojenik ve sitotoksik aktivitelerinin bulunduğu belirlenmiştir. Biyoaktif sekonder metabolitler açısından zengin olan Centaurea taksonları ile gerçekleştirilen fitokimyasal çalışmalar, genellikle seskiterpen laktonların, flavonoitlerin, lignanların ve bunların glikozitlerinin izolasyonuyla sonuçlanmıştır. Centaurea athoa DC. ve endemik Centaurea polyclada DC. türlerinden hazırlanan metanol ekstrelerinde antioksidan; kloroform ekstrelerinde ise sitotoksik ve antienflamatuvar aktivite gözlenmesi, çalışmamızın çıkış noktasını oluşturmuştur. Bu çalışmada C. athoa ve C. polyclada türlerinin toprak üstü kısımlarından hazırlanan kloroform, metanol ve n-butanol ekstreleri, sekonder metabolit içerikleri açısından incelenmiştir. Çeşitli kromatografik yöntemler [Açık kolon kromatografisi (AKK), vakum sıvı kromatografisi (VSK), katı faz ekstraksiyonu (KFE)] ile izolasyonu gerçekleştirilen moleküllerin yapıları spektroskopik metotlar [1 ve 2 Dimensiyonlu (1D ve 2D) Nükleer Manyetik Rezonans Spektroskopisi (NMR), kütle ve İnfrared (IR) spektroskopileri] kullanılarak aydınlatılmıştır. Yapılan izolasyon çalışmaları sonucunda, C. athoa kloroform ekstresinden 3 eleman tip [athoin (CA-1), 14-O-asetil athoin (CA-2) ve 14-O-asetilathoin-12 metil esteri (CA3)] ve 1 germakranolit tip [4'-hidroksipekterolit-14-O-asetat (CA-4)] olmak üzere 4 seskiterpen; n-butanol ekstresinden ise 2 basit fenolik ve 2 fenolik glukozit [phidroksibenzoik asit (CA-5), protokateşik asit (CA-6), vanilik asit-4-O-?-Dglukopiranozit metil esteri (CA-7) ve picein (CA-8)], 2 fenil propanoit türevi [9-O-metil koniferin (CA-9) ve siringin (CA-10)] ve 1 fitosterol [?-sitositerol-3-O-?-Dglukopiranozit (CA-11)] elde edilmiştir. C. polyclada kloroform ve n-butanol ekstrelerinden ise 5 eleman tip [6?,8?,15-trihidroksielema-1,3,11(13)-trien-12-oik asit (CP-2) ve metil esteri (CP-1), 8?-O-[2'(hidroksimetil)-but-2'-enoil]-6?,15-dihidroksielema-1,3,11(13)-trien-12-oik asit (CP-3), 13-N-prolin melitensin (CP-4), 13-N-prolin-6?,8?,15-trihidroksielema-1,3-dien-12-oik asit (CP-5)] ve 1 ödesman tip [1?,6?,8?-trihidroksi-15-okso-ödesm-11(13)-en-12-oik asit metil esteri (CP-6)] olmak üzere 6 seskiterpen, 3 flavon [salvigenin (CP-7), öpatorin (CP-8) ve 3'-O-metil öpatorin (CP-9)], 1 lignan [arktiin (CP-10)], 1 fenolik glukozit [taçiozit (CP-11)] ve 1 fenilpropanoit glukoziti [siringin (CP12)] izole edilmiştir. C. athoa ve C. polyclada'nın toprak üstü kısımlarından 6 eleman türevi (CA-1, CA2, CA-3 ve CP-3, CP-4, CP-5) ve 1 ödesman türevi olmak üzere (CP-6) 7 yeni seskiterpen bileşiği elde edilmiştir. Germakranolit türevi CA-4 ve eleman türevi CP-2 kodlu seskiterpenler ise Centaurea türlerinden ilk defa rapor edilmektedir. Bitkilerden izole edilen seskiterpen yapıdaki moleküller, farklı hücre hatlarında sitotoksik ve antienflamatuvar aktiviteleri yönünden incelenmiştir. 3-(4,5-dimetiltiyazol-2-il)-2,5-difeniltetrazolyum bromür (MTT) canlılık metodu ile gerçekleştirilen sitotoksik aktivite çalışmasında; C. athoa'dan elde edilen germakranolit türevi 4'-hidroksipekterolit-14-O-asetat (CA-4) tüm hücre hatlarında (A549, CaCO-2, HeLa, MCF-7, MDAMB231, mPanc-96, PC3, U87MG ve HEK293) sitotoksik aktivite göstermiştir. RAW 264.7 fare makrofaj hücreleri üzerinde iNOS (indüklenebilir nitrik oksit sentaz) inhibisyonuna ve NF-?B (Nükleer Faktör kappa B) lusiferaz raportör stabil HeLa hücre hattında da NF-?B inhibisyonuna dayalı antienflamatuvar aktivite testleri gerçekleştirilmiştir. 4'-hidroksipekterolit-14-O-asetat (CA-4) ve 13-N-prolin melitensin (CP-4) moleküllerinde her iki yöntemle de inhibitör aktivite gözlenmiştir. iNOS aktiviteleri sonrası gerçekleştirilen MTT testi ile moleküllerin RAW 264.7 fare makrofaj hücrelerine karşı sitotoksik etki göstermedikleri belirlenmiştir.;Centaurea athoa, Centaurea polyclada, seskiterpen, sitotoksisite, antienflamatuvar.;Centaurea athoa, Centaurea polyclada, sesquiterpene, cytotoxicity, antiinflammatory.