Batı Anadolu'da geç dönem bizans mimarisi: lankarisler dönemi

Bizans çağında Justinianus döneminden (6.-7. yüzyıl) sonra Batı Anadolu topraklarındaki Bizans birliği, 1204-1261yılları arasında İznik (Nicaea) Bizans Devleti ya da Laskarisler zamanında sağlanmıştır. Bu tarihi gerçekten yola çıkılarak Batı Anadolu'da, Geç Dönem olarak adlandırdığımız 13.-14. yüzyıl mimarisini belirlemeyi amaçladık. Yaptığımız çalışmada kaynak ve yayınlardan adlarını saptadığımız otuzbeş dini, bir sivil mimari ve onsekiz savunma yapısının Laskarisler döneminde inşa edildikleri yada önceki yapıların yeniden inşası ile kullanıldıklarını gördük. Ancak söz konusu bu yapılardan kalelerin dışındakilerin arkeolojik verileri az olmakla birlikte günümüze gelebilmiş yapılarda, kesme taş malzemenin tuğlalarla çevrelenmesi ile oluşturulmuş "çerçeveli teknik"te duvar örgüsü çok yaygın bir özelliktir. Yunanistan'daki Bizans mimarisinde 10.-11. yüzyıllardan beri kullanılan bu teknik, başkent İstanbul'da pek görülmez. Bunun yanında erken Osmanlı (1300-1453) mimarisinin Bursa ve İznik'teki örnekleri ile Batı Anadolu'daki Bergama gibi kimi merkezlerde, 14.-15. yüzyıl Beylikler dönemi eserlerinde de benzer duvar tekniği incelediğimiz yapıların bir etkisi olmalıdır. Aynı şekilde Laskarisler Dönemi mimarisi olarak adlandırdığımız Batı Anadolu Geç Bizans Dönemi eserlerinin bir başka ortak özelliği de cephelerdeki düzenlemeler ve tuğla süslemelerdeki benzer motiflerdir. Bu özellik de Erken Osmanlı mimarisine kadar uzanmaktadır. Anadolu'da ilk kez bu dönemde görülen cephe kemerlerinin bir taş üç tuğladan oluşan almaşık örgüsü, Palaiologoslar dönemi (1261-1453) Bizans mimarisi ve Erken Osmanlı dönemi İslam mimarisinde de kullanılmıştır. Pencere çevrelerindeki "testere dişi" adını verdiğimiz tuğla süsleme frizi Yunanistan dışındaki Bizans yapılarında yoktur. Bu özellik Erken Osmanlı yapılarında da karşımıza çıktığı halde başkentteki Bizans eserlerinde başka bir tarzda, saçaklarda "kirpi saçak" şeklinde görülür.