Ontoloji tabanlı bir anlamsal ilintililik yöntemi geliştirilmesi ve yöntemin metin bağdaşıklığının otomatik olarak ölçümünde kullanılması
Yükleniyor...
Dosyalar
Tarih
2011
Yazarlar
Dergi Başlığı
Dergi ISSN
Cilt Başlığı
Yayıncı
Ege Üniversitesi
Erişim Hakkı
info:eu-repo/semantics/openAccess
Özet
Bilim ve teknolojideki gelişmeler bilgisayarları, hayatımızın ayrılmaz ve önemli bir parçası haline getirmiştir. Bilgisayarların her alanda kullanımının yaygınlaşmasıyla birlikte elektronik ortamda üretilen ve saklanan verinin hacmi ciddi boyutlara ulaşmıştır. Elektronik ortamda saklanan verinin yönetimi ve bu veri üzerinde bilgisayarların zekice işlemler yapabilmesi gittikçe önem kazanmaktadır. Anlamsal web vizyonu çerçevesinde, bilgisayarların veri üzerinde zekice işlemler yapabilmesi için bilgisayarlara, verinin anlamı üzerinde yorum yapabileceği verinin biçimsel olarak ifade edilmiş şekilde sağlanması gerekmektedir. Anlamsal web çalışma alanı biçimsel olarak ifade edilmiş veri olarak ontolojilerin kullanımını önermektedir. Bilgisayarlar, ontolojileri kullanarak hem kavramlar arasındaki ilişkileri bulabilme hem de kendilerine sağlanan veriden ayrı olarak ifade edilmemiş veriye de çıkarsama yaparak ulaşma olanağı bulacaktır. Elektronik ortamda saklanan verinin önemli bir bölümünü de doğal dille yazılmış belgeler oluşturmaktadır. Bu belgelerin, birçok şirketin sahip olduğu elektronik veri hacminin yaklaşık %80-85’ini oluşturduğu tahmin edilmektedir (Uren et al., 2006). Bu belgelere örnek olarak web sayfaları, kelime işleme programlarıyla üretilmiş belgeler verilebilir. Bu belgelerin anlaşılabilir bir biçimde yazılmış olması, bu belgelerin başkaları tarafından kavranmasını kolaylaştıracaktır ve belgelerin kalitesini yükseltecektir. Doğal dille yazılmış bir metnin anlaşılır olması için, metindeki dil ögelerinin açıkladıkları özellik ve durumlar arasında anlam bağıntıları bulunması, yani metnin bağdaşık olması gerekmektedir. Bu koşulun otomatik olarak bilgisayarlar tarafından değerlendirilebilmesi, elektronik ortamda saklanan veri üzerinde yapılabilecek zekice işlemlere iyi bir örnektir. Bunun yapılabilmesi için doğal dille yazılmış metinlerin anlamsal olarak etiketlenmesi, yani metindeki kelimelerin ontolojilerdeki kavramlarla ilişkilendirilmesi gerekmektedir. Böylece bilgisayarlar, içeriğini bilmediği doğal dille yazılmış bir metnin anlamı hakkında işlenebilir bir veriye sahip olacaktır. Metin bağdaşıklığının otomatik olarak değerlendirilmesi için çeşitli yöntemler önerilmiştir. Yapılan deneyler sonucunda, bu yöntemlerden bazılarının ölçeklenebilir olmadığı, bazılarının ise güvenilir sonuçlar vermediği belirlenmiştir. Hem ölçeklenebilir hem de güvenilir sonuçlar veren bir yöntem olarak, metindeki ard arda gelen cümleler arasındaki anlamsal ilintililikler ya da benzerlikler ölçülerek metnin bağdaşıklığının değerlendirilmesi önerilmiştir (Foltz et al., 1998; Lapata and Barzilay, 2005). Bu tez kapsamında, metin bağdaşıklığının otomatik olarak değerlendirilmesi için, metindeki cümleler arasındaki benzerlik yerine ilintililiğin ölçülmesi önerilmiştir. Bunun için ontoloji tabanlı bir anlamsal ilintililik ölçüm yöntemi geliştirilmiştir. Bu yöntemin başarısı, insanların ilintililik yargıları ile karşılaştırılarak sınandıktan sonra metnin bağdaşıklığının otomatik olarak değerlendirilmesinde kullanılmıştır.
Açıklama
Anahtar Kelimeler
Anlamsal etiketleme, ontoloji, metin kavrama, bağdaşıklık, OWL, anlamsal ilintililik ölçümü., Semantic annotation, ontology, text comprehension, coherence, OWL, semantic relatedness measurement., Bilgisayar Mühendisliği A.B.D.
